Sosyal Güvenlik Hukuku

Bireylerin muhtaçlık durumunda devreye giren sosyal güvenlik hukuku, devletin bu durumlardaki yükümlülükleri ile güvencelerini belirlemektedir. Söz konusu hukuk; riskleri ve risklerin sonucunda sağlanacak güvencelerin durumunu belirlemektedir.

Bu güvencelerin alınmasında bazen hukuksal sorunlar yaşandığından, bu konuda açılacak davaları, deneyimli bir sosyal güvenlik hukuku avukatı ile açmak ve takip etmek daha faydalı olmaktadır.

Sosyal Güvenlik Nedir?

İnsanların gelir durumuna bakılmadan, sosyal tehlike ve risklerin (meslek hastalığı, iş kazası, hastalık, malullük, analık, işsizlik, yaşlılık ve ölüm gibi) verdiği zararlardan kurtarılma güvencesine sosyal güvenlik denmektedir.

Amacı bakımından sosyal güvenlik, sosyal risklerden koruma amacı olmayan, risklerin yaratacağı sonuçlar için kişilere gelir güvencesi sağlayan bir sistemdir. Sosyal güvenlik, daha sonra oluşacak risklerin sonuçlarını azaltmak için yapılan bir tasarruf olarak da görülebilir. Sosyal güvenlik devletin yükümlülüğü iken insanlar için ise bir haktır.

Sosyal Güvenlik Hukuku Neleri Kapsar?

Gelirleri ne olursa olsun, tüm ülke insanlarını kapsayan sosyal güvenlik hukuku, dar anlamda belirlenmiş sosyal risklerden, sosyal sigortalar vasıtası ile güvenlik garantisi sağlamaktadır. Geniş anlamda ise muhtaçlık yaratan tüm sosyal risklerden sosyal sigortalara ilave olarak, devletin ayni ve nakdi gelir transferleri ile garanti sağlamasıdır.

Sosyal Güvenlik ile İlgili Hangi Davalar Açılabilir?

Sosyal güvenlik hukuku ile açılacak davalar, sosyal riskler sonucunda oluşan risklerin güvenceleri ile ilgili olmaktadır. 

Bu kapsamda açılabilen davalardan bazıları şunlardır;

• Yaşlılık sigortası ile ilgili davalar
• Yurt dışı hizmet borçlanması ile ilgili davalar
• Fiili hizmet süresi zammı ile ilgili davalar
• Yaşlılık aylığının hesaplanması ile ilgili davalar
• Hastalık ve analık sigortası ile ilgili davalar
• Ölüm sigortası ile ilgili davalar
• İşsizlik sigortası ile ilgili davalar
• Genel sağlık sigortası ile ilgili davalar
• Bireysel emeklilik ile ilgili davalar

Bu davalar, kamuya karşı açılan davalardır. Bunların yanı sıra özel sağlık sigortaları ile ilgili davalar da (tamamlayıcı sigortalar gibi) açılmaktadır. İster kamuya olsun isterse özel şirketlere olsun, açılacak davalarda sosyal güvenlik hukuku avukatı, davanın seyrinde önemli rol oynamaktadır.

Yurt Dışı Hizmet Borçlanması Nedir?

Daha önceden yurt dışında çalışmış bir kişi bu çalışma süresinden dolayı, sosyal güvenlik koruması alamayabilir. Bu kişinin başka bir sosyal güvencesi yoksa bu çalışma süresini, güvence olarak ekletmesine yurt dışı hizmet borçlanması denmektedir. Bu işlem ülkemizle arasında sözleşme bulunmayan ülkeler için geçerli olmaktadır. 

Borçlanmanın olabilmesi için müracaat edilmesi gerekmektedir. Borçlanma, belgelenmesi durumunda, yurt dışında geçen süreler için geçerli olmaktadır. Müracaatın haklı bulunması durumunda, borçlandırılan ve bu süreler için prim ödenen günler, prim ödeme gün süresinden sayılmaktadır.

Borçlanmadan faydalanılabilmesi için, yurt dışında geçen sürede on sekiz yaşında bulunması ve Türkiye’ye kesin dönüşün yapılmış olması gerekmektedir. Yurt dışı hizmet borçlanması hesaplanırken bir ay otuz gün, bir yıl ise üç yüz altmış gün sayılmaktadır. Ayrıca, yurt dışı hizmet borçlanması ile aylık alınabilmesi, yurt içi çalışmadan dolayı aylık alınmıyor olmasına bağlı olmaktadır.

Yaşlılık Sigortası Nedir?

Yaşlılık sigortası, kişilerin çalışamayacak durumda olması veya çalışacak gücünün azalması hâlinde, hayatlarının kalan kısımlarında, geçimlerini sağlayacak bir gelir elde etmelerini sağlamaktır. Bu sigorta en fazla primin en fazla süre ödendiği bir sigorta çeşididir. Yasanın 4/I,c bendine tabi olan sigortalılar ancak zorunlu emeklilik yaşlarını doldurduktan sonra emekli olabilirler. Diğer sigortalılar için ise belirlenmiş bir yaş sınırı bulunmamaktadır. 

Yaşlılık aylığı alabilmek için şu şartlar bulunmaktadır;

• Belirli bir yaşa ulaşmış olmak: Kadınların elli sekiz, erkeklerin ise altmış yaşını doldurmuş olmaları
• Belirli bir sigortalılık süresine sahip olmak: Yirmi beş yıldan beri sigortalı bulunmaları
• Belirli bir prim ödeme gün sayısına sahip olmak: Dört bin beş yüz gün sigorta primi ödemiş olmaları
• İşten ayrılmak
• Kuruma yazılı başvuruda bulunmak

Yaşlılık aylığı almak için gerekli olan yaş, sigorta ve ödenen prim süresi, değişik zamanlarda çıkan kanunlara ve işe giriş tarihlerine göre değişmektedir.

Hastalık ve Analık Sigortası Nedir?

Hastalık sigortasındaki amaç, çalışan kişinin geçici iş görememe durumunda, geçimini sağlayacak gelirin sağlanmasıdır.

Hastalık sigortasından faydalanmak için dört şart bulunmaktadır ve bunlar şu şekilde sıralanmaktadır;

• Hastalanma: Tıbbi bakım gerektiren fiziksel veya psikolojik rahatsızlık olmalı
• Geçici iş göremezlik halinin iki günden fazla sürmesi
• Belirli bir süre prim ödemiş olmak: Hastalıktan önceki yıl, en az doksan gün prim ödenmiş olması
• Kuruma başvuru

Sigortalı hastalığın tedavisini yatarak oluyorsa günlük kazancının ½’sini, ayakta tedavi oluyorsa günlük kazancının 1/3’ünü ödenek olarak almaktadır. Kişinin hastalığı kendi kusurundan kaynaklanmışsa, ödenecek miktarlar belirli bir oranda azaltılmaktadır.

Analık sigortası, sigortalı olan bir kadının veya eşi sigortalı olup kendisinin sigortası olmayan kadının, geçici iş görememe durumu nedeni ile gelir kaybını önlemeyi amaçlamaktadır. 

Analık sigortası yardım çeşitleri şunlardır;

• Emzirme ödeneği
• Geçici iş göremezlik ödeneği

Analık sigortası, doğumdan sonraki ilk sekiz haftayı, çoğul gebeliklerde ise ilk on haftalık süreyi kapsar.

Ölüm Sigortasından Yapılan Yardımlar Nelerdir?

Ölüm sigortasının amacı, sigortalı çalışanın ölümü durumunda, geride bulunan hak sahiplerinin gelir kayıplarını telafi etmektir. Sigortalının ölümü hastalık veya kaza gibi nedenlerden olmuşsa ölüm sigortasından, meslek hastalığı veya iş kazasından olmuşsa bunlara bağlı sigortalardan ödenek alınmaktadır. Ölüm sigortasından dul eşi %50, çocukların her biri ise %25 oranında hak kazanırlar.

Malullük Sigortası Nedir?

Çalışma güçlerinin %60’ını kaybeden sigortalılar, malullük sigortasından ödenek almaya hak kazanırlar. Sigortalının ödenekten faydalanabilmesi için, ilk kez çalışmaya başladıktan sonra malul olması ve on yıldan beri sigortalı olup, toplam bin sekiz yüz gün sigorta primi ödemiş olmalıdır. Ayrıca sigortalının işten ayrılarak ödenek için kuruma başvurması da gerekmektedir.

İşsizlik Sigortası Nedir?

İşsizlik sigortası, kendi kusuru ve isteği olmadan işsiz kalan kişilerin, gelir kaybını önlemeyi amaçlamaktadır. İşsizlik sigortası kapsamında; işsizlik ödeneği, doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ile kısa çalışma ödeneği olarak verilebilmektedir.

Genel Sağlık Sigortası Nedir?

Genel sağlık sigortası, gelir durumları ne olursa olsun sigortalının hastalık riskine karşı, sağlık hizmetlerinden faydalanmasını sağlamaktadır. Sigorta, hastalanan sigortalının hastalıkla ilgili tedavi masraflarını karşılamaktadır.

Bireysel Emeklilik Nedir?

Bireysel emeklilik sistemi (BES), sosyal güvenlik sistemini tamamlayan bir sistemdir. Sistemin amacı, emeklilik için yapılan tasarrufların yatırıma yönlendirilmesi ve bu sayede daha rahat bir emeklilik döneminin geçirilmesini sağlamaktır.

Gönüllülük esasına göre katılım sağlanan bu sistem, hazine müsteşarlığı ve bağımsız denetim kuruluşları tarafından denetlemeye tabi tutulmaktadır. Bu sistemden emekliliğe hak kazanabilmek için, sistemde en az on yıl bulunulması ve elli altı yaşını doldurmuş olmak gerekmektedir. 

Bireysel emeklilik sistemine katılan kişilerin ödedikleri primlerin belirli bir oranında, devlet tarafından katkı sağlanır. Sistemde üç yıl kalanlar devlet katkısının %15’ine, altı yıl kalanlar %35’ine, on yıl kalanlar ise %60’ına hak kazanmaktadır. Emeklilik hakkını kazanarak veya malulen emekli olanlar, devlet katkısının tamamını hak etmektedirler.

Primsiz Yardımlar Nelerdir?

Primsiz yardımlar, sosyal yardımlar ve sosyal hizmetler olarak ikiye ayrılan ve prim ödeme zorunluluğu olmayan yardımlardır. 

Sosyal yardımların başlıcaları şunlardır;

• Muhtaç durumdaki asker ailelerine yardım
• İstiklal madalyası verilmiş bulunanlara şeref aylığı bağlanması
• Türk vatanına hizmet etmiş olan Türk vatandaşlarına yardım yapılması
• Barışta güven ve asayişi korumak için zarar görenlere yapılan yardımlar
• Terör ve anarşi ile mücadelede görev yapanlara sağlanan yardımlar
• Yabancı ülkelerde Türk kültürüne hizmet eden öğretmenlere yapılan yardımlar
• Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı pilot, paraşütçü, uçuş ekibi, dalgıç gibi görevlerle görevlendirilenlerden zarara uğrayanlara yapılan yardımlar
• 65 yaşını doldurmuş, muhtaç ve kimsesiz Türk vatandaşlarına aylık bağlanması
• Sosyal yardımlaşmayı ve dayanışmayı teşvik kapsamında yapılan yardımlar
• Öğretmenliği desteklemeye yönelik olarak öğretmen ve eğitim uzmanı yetiştiren yükseköğretim kurumlarında parasız yatılı veya burslu öğrenci okutulması
• Başarılı sporcuların desteklenmesine yönelik yardımlar

Sosyal hizmetler ise; engelliler, yaşlılar, korunmaya muhtaç çocuklar ve kadınlar için verilen ücretsiz hizmetlerdir.

Sosyal güvenlik hukukunun yanı sıra ihbar tazminatı ve kıdem tazminatı sayfalarına göz atabilirsiniz.

Bu yazıyı okuyanlar bunları da okudu