Özellikle ekonomik koşullardan dolayı, birçok çek karşılıksız çıkıyor. Bu da, çeki tahsil ettirecek kişiyi mağdur ederken, karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında da yasal işlem yapılmasını gerektiriyor. Borcuna karşılık, karşılıksız çek düzenleyen kişiler sadece çekte yazılı olan meblağı ödemekle kalmayıp para cezası da ödemek zorunda kalıyorlar.
Belirlenen süreler içinde söz konusu para cezası ödenmediği durumlarda ise hapis cezası verilmektedir. Bu nedenle de karşılıksız çek düzenleme suçundan dolayı, birden fazla yaptırımla karşılaşılabiliyor. Ayrıca, ticaret hayatının devamlılığının sağlanması için, söz konusu yaptırımların çerçevesi genişletilip cezaları da arttırılabilir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Nedir?
Kıymetli bir evrak olan çek, ticaret kanununa uygun olarak ve ilgili bankaya hitaben yazılır. Ticari hayatta çok önemli bir yeri olan çek, ödeme aracı olarak çok uzun yıllardır kullanılmaktadır.
Usulüne uygun olarak düzenlenen bir çekin üzerinde, mutlaka şu unsurların bulunması gerekir;
- Bankanın ticaret sicilindeki unvanı.
- Düzenlendiği yer ve düzenleme tarihi.
- Ödeme yeri.
- Düzenleyen kişinin bilgileri ve imzası.
Borçlu tarafından hazırlanan çekler, ilgili bankaya ibraz edildiğinde ve vadesi geldiğinde, banka tarafından anında ödenmek zorundadır. Bankaya ibraz edilen çekin vadesi gelmesine rağmen, bankadaki çeki hazırlayanın hesabında çekin üzerindeki tutarı karşılayacak miktarda para yoksa bu çek karşılıksız çek olarak işlem görür.
Borçlunun banka hesabında hiç para bulunmaması ya da çekin tutarından eksik para bulunması durumunda, karşılıksız çek düzenleme suçu işlenmiş olur. Banka çalışanları bu durumda, çekin arkasına karşılıksızdır kaşesi vurarak tarih ve imza atarlar. Alacaklı olan kişi, ilgili banka tarafından arkası kaşelenen ve imzalan bu çeki delil olarak kullanarak, mahkemeye başvurarak dava açabilir.
Karşılıksız Çek Suçu Cezası
Karşılıksız çek suçunun cezası, yapılan düzenlemeler sonucunda hapis cezası yerine adli para cezası olarak uygulanmaktadır. Hâkim karşılıksız çek düzenleyen kişiye, adli para cezası verirken bu miktarı gün üzerinden verir. Hâkimin belirleyeceği gün sayısının para olarak karşılığı ise, 20 TL ile 100 TL arasında olmak zorundadır. Kanun, verilecek cezada belirlenecek gün sayısının üst limitini bin beş yüz gün olarak sınırlamıştır. Ancak, verilecek gün sayısının parasal değeri çekin karşılığı olmayan kısmın tutarından az olamaz.
Hâkimin karşılıksız çek düzenleme suçundan dolayı verdiği gün sayısı ile belirlenen para miktarı çarpılarak, verilecek adli para cezasının miktarı belirlenir. Karşılıksız çeki düzenleyen kişi, verilen adli para cezasını belirlenen süre içinde ödemek zorundadır.
Aksi halde çeki düzenleyen kişi ilk seferinde beş yüz güne, ikinci seferde ise bin güne kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Karşılıksız çek için verilen adli para cezasının ödenmemesi durumunda, en fazla 3 yıl hapis yatılabilir. Eğer, borçlunun birden fazla karşılıksız çeki bulunuyorsa, bu süre beş yıla kadar çıkabilir.
2020 yılında yapılan kanuni düzenleme ile karşılıksız çekten dolayı verilen cezaların infazları durdurulmuştur. Ancak, infazı durdurulan kişilerin çekteki tutarın onda birini, tahliye tarihinden geçerli olmak üzere üç ay içinde ödenmesi şartı getirilmiştir. Çekin tutarından kalan kısmın ise, 15 eşit taksit ve taksitlerin ikişer ay aralıklarla olması da yeni düzenlemede hükme bağlanmıştır.
Yeni yapılan düzenlemede, tahliye tarihinden geçerli olan üç ay içinde belirlenen oranın ödenmemesi durumunda ise, cezanın infazının durdurulduğu yerden devam etmesi karara bağlanmıştır. Verilen cezalar ise açık cezaevinde çekilmekte, cezanın ertelenmesi ya da para cezasına çevrilme durumu söz konusu değildir.
Hangi Çekler Ceza Kapsamına Girer?
Bir çekin ceza kapsamına girebilmesi için, iki unsurun oluşması gereklidir.
Bunlar kanunda şu şekilde sıralanmıştır;
- Çekin mutlaka kanuni süreler içinde ibraz edilmiş olması: Bu süreler genellikle çekin vadesinden itibaren 10 gün olarak uygulanmaktadır. Bazı durumlarda ise, bu süre 30 güne kadar çıkabilir. 30 günlük süre, özellikle düzenlendiği yer haricindeki bir yerde ödeme yapılacaksa uygulanır.
- Yasal süreler içinde ibraz edilen çekin arkasına, ilgili banka tarafından kısmen karşılıksızdır ya da karşılıksızdır kaşesinin vurularak imzalanmış olması.
Bazı durumlarda ise, çekin üzerindeki imza ile bankadaki imza birbirini tutmayabilir. Banka bu durumda da çekin tutarını ödemez ve gerekçeyi çekin arkasına yazar. Bu çek, karşılıksız çek olarak ceza kapsamına girmez.
Karşılıksız Çek Suçu Şikâyet Süresi Ne Kadardır?
Karşılıksız çek ceza suçu, kanunda şikâyete tabi olan suçlar arasında yer almaktadır. Bu nedenle de karşılıksız çeki elinde bulunduran kişinin, mutlaka yasal süreler içinde şikâyette bulunması gerekiyor.
İcra ve iflas kanununda şikâyette bulunmak için gerekli süre, çekin karşılıksız olduğunun öğrenilmesinden itibaren, üç ay olarak belirtilmiştir. Bu süre, banka tarafından çekin arkasına karşılıksızdır kaşesinin vurulması ile başlar.
Çekin karşılıksız olduğu daha geç öğrenilmiş olsa bile, kanun suçun işlenmesinden itibaren en geç bir yıl içinde şikâyet edilmesini hükmetmiştir. Bu süreler, alacaklı olan kişiler için çok önemlidir ve sürenin aşılması halinde mahkemeler davanın düşmesine karar vermektedir. Ayrıca, çekin kanuni süreler içinde ibraz edilmesi de, davanın açılması için önemli bir unsurdur.
Karşılıksız Çek Suçu Davası Hangi Mahkemede Görülür?
Karşılıksız çek suçu davalarını görmekle, icra mahkemeleri görevlendirilmiştir. Bu konuda, karşılıksız çeki hazırlayan kişinin ya da çeki elinde bulunduran kişinin ikamet ettiği icra mahkemeleri yetkili kılınmıştır.
Karşılıksız Çek Suçu Şikâyet Dilekçesi Nasıl Yazılır?
Her dava dilekçesinde olduğu gibi, karşılıksız çek suçu şikâyet dilekçesinin de usulüne uygun olarak hazırlanması gerekiyor. Şikâyet dilekçesinde çeki alan kişi ile çeki hazırlayan kişinin bilgileri ve şikâyetin konmuşu detaylı olarak açıklanmalıdır.
Dilekçenin deliller kısmına ise, karşılıksızdır kaşesi bulunan çekin arkalı önlü fotokopisi eklenmelidir. Davaların daha kısa sürede ve istenilen yönde sonuçlanması için, hukuki danışmanlık almak faydalı olmaktadır.
Karşılıksız Çek Suçu Cezasına İtiraz Edilebilir mi?
Karşılıksız çek suçundan ceza alan kişilerin, verilen cezayı istinaf yoluna götürme hakkı bulunmaktadır. Ancak, istinaf yoluna gitmek için karşılıksız çekin tutarının 3000 TL den fazla olması gerekmektedir.
Karşılıksız çeki düzenleyen kişi, kendisine ceza tebliğ edilmesinden en geç bir hafta içinde, istinaf yoluna gitmesi gerekir. Söz konusu itirazların sonuçlanması, itirazın yapıldığı bölge idare mahkemesinin iş yoğunluğuna göre değişiklik gösterir. Bu süre genellikle 2 ay ile bir yıl arasında tamamlanmaktadır.
Karşılıksız Çekte Ceza Sorumluluğu Kime Aittir?
Bankalar çekleri kişilere ve şirketlere özel olarak verirler. Bu nedenle çek kimin adına hazırlanmışsa, çekten sorumlu olan kişide odur. Karşılıksız çek vekaleten imzalanmışsa bile esas sorumlusu vekaleti veren kişidir.
Karşılıksız Çekin Oluşma Şartları Nelerdir?
Şikâyete konu olan karşılıksız çekin oluşması için bazı şartların oluşması gereklidir.
Kanunda bu şartlar, şu dört başlıkta belirtilmiştir;
- Çekin üzerinde yazılı olan vade tarihinin dolmuş olması.
- Çekin ilgili bankaya, kanunda belirtilen yasal süreler içinde ibraz edilmiş olması.
- Banka tarafından çekin arkasına karşılıksız olduğu kaşesinin vurulmuş olması (kaşenin vurulduğu tarih ile birlikte).
- Çeki elinde bulunduran kişinin, kanunda belirtilen süreler içinde şikâyette bulunmuş olması.
Kanunda sayılan bu şartların tümünün gerçekleşmiş olması gerekiyor. Bu şartlardan herhangi birinin eksik olması, davanın düşmesine neden olabilmektedir.
Merak ettiğiniz hukuki süreçler ve daha fazlası için avukata sor sayfasından bize ulaşabilirsiniz.
Yazar : Anıl Can Soysüren
