İş Yerinde Mobbing ve Mobing Davası

İşyerlerinde karşılaşılan sorunların başında, işverenlerin uyguladığı mobbing ve bu kapsamda açılan mobing davası geliyor. Özellikle çalışanlar bu konudaki hukuksal yöntemler hakkında bilgi sahibi olmadıkları için, mobbing uygulamaları karşısında çaresiz kalıyorlar.

Ekonomideki olumsuz gelişmeler, ticaret hayatındaki firma ve şirketlerin birbirleri ile daha fazla rekabete girmelerine neden oluyor. Bu da işverenlerin, çalışanlarını daha fazla çalışmaları için mobbing uygulamasına neden oluyor. Bu uygulama ise, hem verimi düşürüyor hem de çalışma ortamında huzursuzluk yaratıyor.

Mobbing Nedir?

Dünya genelinde psikolojik yıldırma anlamında kullanılan mobbing, değişik tanımlarla da kanunlarda yer alabiliyor.

Bunlardan en yaygın olanları ise, şu şekilde sıralanıyor;

İşyerinde yıldırma.
Çalışanların işlerinden soğutulması, dışlanması ve bıktırılması maksadı ile yapılan kasıtlı ve ayrımcılık temelli eylemler.
Korku, yılgınlık, endişe, tedirginlik, bunalım, sıkıntı, bıkkınlık ya da kaygı oluşturabilecek sözler ile davranış ve tutumlar.
İşyerinde, psikolojik taciz ya da çalışanları işyerinde çalışmaktan ayrılması amacıyla işverenin uyguladığı psikolojik baskı.
Çalışanları yıpratmak, yıldırmak ve pasifleştirmek gibi maksatlarla huzursuz etmek, dışlamak, önemsememek ve aşağılamak gibi kasıtlı ve sistematik şekilde uygulanan psikolojik şiddet ya da baskıcı yönetim.

Tanımlardan da anlaşılacağı gibi, çalışan ya da çalışanlara uygulanan psikolojik baskılar, çeşitli yöntemler kullanılarak gerçekleştiriliyor. Bu psikolojik baskılar sadece işveren tarafından uygulanabildiği gibi, diğer çalışanlar tarafından bir başka çalışana da uygulanabilir.

Bu baskıların mobbing olarak değerlendirilmesi için, sistematik ve sürekli olarak uygulanması gerekiyor. Ayrıca, yapılan eylemlerin çalışan üzerinde, mesleki, sosyal ve sağlık açısından olumsuz etkiler yaratması da gereklidir.

Mobbingde Hangi Unsurlar Bulunur?

Çalışanlara karşı yapılan baskıcı eylemlerin, bu kapsamda sayılabilmesi için bazı unsurlarının bulunması gerekiyor.

Mobbingin yaygın olarak kabul edilen unsurlarından bazıları şu şekilde sıralanabilir;

Uygulanan davranışların, mutlaka olumsuzluk içermesi gerekir.
Kasıtlı olarak yapılmış olmalıdır.
Çalışanı pasifize etmek, yıldırmak, sindirmek ve istifa etmesini sağlamak gibi maksatlarla yapılıyor olması.
Baskıcı davranışların, mutlaka işyeri ortamında uygulanıyor olması gereklidir.
Davranışların sistematik olarak tekrarlanıyor olması.

Bu unsurlardan başka unsurlar da mobbingde bulunabilir. Özellikle mobbing davası açmak için, bu unsurların bulunması gerekmektedir.

Mobbing Türleri Nelerdir?

Mobbing uygulamaları, yaygın olarak üç türde gerçekleşmektedir. Bunlar yatay, dikey ve dolaylı mobbingdir. Yatay mobbing, eşit seviyede (aynı kıdem süresi veya eşit görevde olanlar gibi) olan çalışanlar arasında gerçekleşir. Bu kişiler birbirleri ile rekabet halindedirler ve kendilerini daha üst seviyeye çıkarmak için uygularlar.

Dikey mobbing, en çok görülen türdür ve yöneticiler tarafından, mahiyetlerindeki çalışanlarına karşı uygulanır. Dolaylı mobbing ise, çalışanların yöneticilerine uyguladığı kötü davranışlardır. Bu türde, çalışanlar özellikle yöneticinin direktiflerine uymayarak işi aksatır ve yöneticiyi daha üst bir yöneticiye şikâyet ederler. Genellikle istenmeyen yöneticinin değiştirilmesi için uygulanan bu türe, nadir rastlanılmaktadır.

Mobbing Nasıl Anlaşılır?

Mobbingin uygulanıp uygulanmadığını anlamak için öncelikle, işyerlerinde yaygın olarak kullanılan mobbing uygulamalarını bilmek gerekiyor.

Bunlar şu şekilde sıralanabilir;

Çalışanların yapmış olduğu en ufak hataları bile çok büyük hataymış gibi gösterip, çalışana küçük düşürücü tavırlar takınılması.
Çalışanın, işyerindeki konumundan daha alt seviyede bir konumda çalıştırılmaya başlanması.
Çalışanlara, yetiştiremeyeceği kadar fazla iş yükleyerek, performans düşüklüğü algısının yaratılması.
Çalışana, kendisine güvenmediğini gösteren tutum ve davranışlarda bulunmak.
Çalışanla hiç muhatap olmayarak, yok sayıldığını hissettirmek.
Çalışanın ürettiği işi, sürekli beğenmeyerek mesleki yetersizlik algısı oluşmasını sağlamak.
Özellikle bazı çalışanlardan, bilgi saklanıyorsa.
Çalışanın normalde sahip olduğu yetkiler, sistematik bir şekilde kısıtlanıyor ya da azaltılıyorsa.
Çalışanın kişilik haklarına saldırı yapılıyorsa.
Çalışanlara, görev tanımında olmayan işler verilmesi.
Diğer çalışanların işlerinden bir kısmının, sebep gösterilmeden başka bir çalışana verilmesi.
Çalışana aşağılayıcı bir tavırla hitap edilmesi.

Bu uygulamaların en önemlisi ise, çalışanların istifa etmeye zorlanmasıdır. Mobbing uygulaması sonucunda, çalışanlar üzerinde bazı belirtiler de görülebilir.

Bunlar ise, şu şekilde sıralanabilir;

Çalışanın motivasyon seviyesinde düşme.
Kişinin kendisine duyduğu özgüvenin azalması.
Tükenmişlik hissinin oluşması.
İşyerine gitmede isteksizlik.
Gerginlik, aşırı alınganlık ve öfke oluşumu.
İletişimi kesme ve içe kapanma.
Uyku düzeninin bozulması.
Aşırı kilo verme ya da alma.
İntihar eğilimin başlaması.
Alkol ya da uyuşturucu kullanımının başlaması.
Var olmayan, çeşitli sağlık sorunlarının başlaması.

Sonuç olarak da mobbing uygulayan kişi de güçlü bir istifa etme arzusu oluşabilmektedir.

Mobbing Nasıl ve Nereye Şikâyet Edilir?

Mobbing uygulanan bir çalışanın, uygulayıcıyı şikâyet edeceği birçok makam bulunmaktadır.

Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır;

TBMM: Mobbinge uğrayan çalışan, dilekçe ile TBMM’ne başvurabilir. Söz konusu başvuruya 30 günlük bir süre içinde, gerekçesi ile cevap verilir.
CİMER (Cumhurbaşkanlığı iletişim merkezi): İnternet üzerinden CİMER adresine ya da E-devlet üzerinden bu başvuru yapılabilir
ALO 170 (Çalışma ve sosyal güvenlik iletişim merkezi): Telefon ile yapılan başvurular, en fazla 72 saat içinde cevaplandırılarak, yapılacak işlemlerle ilgili bilgi veriliyor
Ombudsman (Kamu denetçiliği kurumu): Posta, fax ve e-posta ile başvurulabildiği gibi valilik ve kaymakamlıklara da başvurulabilir
Türkiye insan hakları ve eşitlik kurumu: Valilik ve kaymakamlıklar vasıtası ile ya da mağdur başvuru formu ile direk olarak derneğe başvurulabilir.

Mobing şikayetinin yapılabileceği diğer bir yöntem ise yargı yoludur. Gerçekleşen olayın niteliğine göre idari ya da ceza mahkemelerine şikâyet yapılabilir.

Mobbing Davası Nasıl Açılır?

Mobbing uygulanan çalışanlar, işyerinin bulunduğu iş mahkemesine ya da işverenin ikamet ettiği yerdeki mahkemeye dilekçe ile başvurarak dava açabilir. Dava dilekçesinin çok iyi hazırlanması ve deliller ile desteklenmesi gereklidir.

Çalışanın bu kapsamda açabileceği dava türlerinden bazıları şunlardır;

Manevi tazminat davası.
Psikolojik baskı ve tacizlerin durdurulmasına yönelik dava.
İş sözleşmesinin, haklı nedenle iptal edilmesi istemi davası.
Mobbing uygulamasının soruşturulması ile ilgili dava.
Kıdem tazminatı isteme davası.
Fazla mesai (varsa) talep etme davası.
Mobbing uygulamasında suç oluşmuşsa, ilgililer hakkında ceza davası.

Mobbing davası işyerine açılabildiği gibi direk olarak uygulamayı yapan şahsa karşı da açılabilir. Davanın açılabilmesi için gerekli süre, en fazla on yıl olarak belirlenmiştir. Bu süre sonunda ise, dava zamanaşımına uğrar.

Mobbing davaları, delillerin toplanması ve mahkemenin iş yüküne göre değişmekle beraber, ortalama bir yıl civarında sonuçlanmaktadır. Bu süreye istinaf ve temyiz dahil değildir. Dava çalışırken açılabildiği gibi işten ayrıldıktan sonra da açılabilir.

Mobbing Cezası Nedir?

Mobbing uygulamalarının cezası, uygulanan tutum ve davranışlar ile eylemlere göre değişir. Bazı durumlarda sadece manevi tazminata hükmedilirken, bazı durumlarda ise hapis cezası verilebilir.

Örnek olarak; bir cinsel taciz uygulanmışsa, 3 aydan 2 yıla kadar hapis cezası, hürriyetinden yoksun bırakılmışsa bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilebilir. Bu eylemler cebir ve şiddet uygulaması ile gerçekleşirse, ceza miktarı daha da arttırılabilir. Mobbing nedeni ile işten ayrılma gibi durumlarda ise, maddi tazminat kararı da verilebilir.

Mobbing Davasında Sunulabilecek Kanıtlar Nelerdir?

Mobbing, uygulanan kişinin ispat etmesi gereken bir eylemdir. Bu kapsamda açılacak mobbing davası için de mağdur olan kişinin mahkemeye bazı kanıtlar sunması gerekiyor.

Bu kanıtların başlıcaları ise, şu şekilde sıralanabilir;

Mobbing günlüğü: Kendisine mobbing uygulandığını düşünen çalışanın, maruz kaldığı davranışları tarihleri ile bir deftere kaydetmesi faydalı olacaktır. Mobbing günlüğü olarak adlandırılan bu deftere yazılan bilgilerin, davadan önce yazıldığını kanıtlamak için, aynı tarihli ve saatli maillerin kendisine atılması da destekleyici olacaktır.
Delil toplanması: Mobbing uygulaması ile ilgili dava açacak olan kişilerin, dava açmadan önce delil toplaması çok önem arz etmektedir.

Toplanacak bu deliller arasında;

İşyerinde yapılan yazışmalar,
E – postalar,
SMSler,
Sosyal medya platformlarında yapılan yazışmalar,
Vardiya çizelgesi,
Görev yeri ve görev değişiklik yazıları,
Çalışanı olumsuz olarak etkileyen tutanaklar sayılabilir.

Bu delillerin en azından fotokopilerinin çekilerek, dava dilekçesine konulması davanın seyrinde etkili olabilir.

Şahit bulunması: Mobbing davasının kazanılmasında, şahitlerin ifadesi çok önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle dava açacak kişinin, öncelikle kendisine uygulanan tutum ve davranışlara şahitlik yapabilecek, sağlam şahitleri bulması gereklidir. Şahit sayısının fazlalığı ve olaylarla ilgili verecekleri ifadelerin tutarlılığı davanın seyrini, önemli oranda etkileyebilir
Doktor raporu: Dava açacak kişinin, işyerindeki mobbing uygulamasından kaynaklanan fiziksel ve psikolojik sorunları için, doktordan alacağı raporlar dava dilekçesini destekleyecektir. Özellikle, doktorların verdiği raporlarda, söz konusu rahatsızlıkların işyeri ortamından kaynaklandığının belirtilmesi gereklidir.

Bu kanıtların toplanması ve mahkemeye sunulması ile ilgili hukuki danışmanlık alınması önem arz etmektedir. Bu konularda uzmanlaşmış bir avukattan destek alınması, açılacak davanın tüm süreçlerini olumlu etkiler.

Neler Mobbing Sayılır?

Kanunlarda, hangi eylemlerin mobbing sayılacağı konusunda kesin bir liste yoktur. Bununla birlikte gerek mahkeme gerekse Yargıtay’ın vermiş olduğu kararlardan, mobbing sayılabilecek durumlar çıkarılabilir.

Bunların belli başlıları şu şekilde sıralanabilir;

İşyerinde çalışanın yalnızlaştırılması.
Normalde yapmış olduğu işlerin, daha zor yapacağı hale getirilmesi.
Çalışanla alay edilmesi ve küçük düşürücü davranışlarda bulunulması.
Çalışanın elde ettiği statünün küçük görülmesi.
Çalışanın yok sayılması için uygulanan tutum ve davranışlar.
Çalışana olağandan daha fazla iş yüklenmesi.
Çalışana, görev tanımında geçmeyen işlerin verilerek, yıldırılmaya çalışılması.
Çalışanın işi ve statüsü ile ilgili tehdide maruz kalması.
Çalışma şevkini kırmak maksadı ile davranışlarda bulunulması.
Çalışanın işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu konuda gerekenlerin yapılmaması.

Bunların yanı sıra, çalışan hakkında bilinçli olarak dedikodu yapılması ve çalışanın sistematik suçlama ile eleştiriye tabi tutulması da mobbing sayılacak davranışlar arasında yer alır.

Yazar: Anıl Can Soysüren

Yazıyı Paylaş