Mahkemelerin iş yoğunluğunun azaltılması, uyuşmazlıkların daha hızlı ve anlaşma ile çözülmesi için, arabuluculuk sistemi oluşturulmuştur. Kanun bazı uyuşmazlıklar için ihtiyari, bazıları için ise zorunlu arabuluculuk müessesini işletmektedir.
Bu kapsamda iş hukukunda zorunlu arabuluculuk yöntemi uygulanacak konular da belirtilmiştir. İş hayatında meydana gelen uyuşmazlıkların çoğunluğu sistemden çok, işverenle çalışan arasında oluşmaktadır.
Bu uyuşmazlıkların çözülmesi ise mahkemelerin iş yoğunluğu da göz önünde bulundurulduğunda oldukça uzun zaman almaktadır. İş hayatında sorunların daha kısa sürede çözümlenmesi ve işin aksamaması için bu yöntem uygulamaya konulmuştur.
Zorunlu Arabuluculuk Nedir?
Kanunda bazı uyuşmazlıkların çözüme kavuşması için, mahkemeye başvurulmadan önce arabuluculuk sisteminin işletilmesini zorunlu kılmıştır. Bu yöntem tarafların hür iradesine bağlı olmadığı için zorunlu arabuluculuk olarak adlandırılmaktadır. Özellikle iş hukukunda zorunlu arabuluculuk yöntemi yaygın olarak kullanılmaktadır. Burada önemli olan husus, kanunun emrettiği konularda arabuluculuğun uygulanma zorunluluğudur. Söz konusu uyuşmazlık ile ilgili arabuluculuk yöntemine başvurulmadan, mahkemelerde dava açılamaz.
Zorunlu Arabuluculukta Dava Şartı Nedir?
Arabuluculuk yönteminin zorunlu olduğu davalarda, zorunlu arabuluculuk süreci tamamlanarak sonuç tutanağı mahkemeye sunulmadan önce, mahkemeye açılan davalar mahkeme heyetince reddedilir. Reddedilme işlemi yapılmadan önce, uyuşmazlığın tarafı olan kişilere ihtarname gönderilmekte, ihtarın gereği yapılmadığı takdirde reddedilme işlemi gerçekleştirilir. Söz konusu davalar ile ilgili, arabuluculuk yöntemine hiç başvurulmadan mahkemeye açılan davalar ise herhangi bir işlem yapılmadan reddedilmektedir.
İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk Kapsamına Giren Davalar Nelerdir?
İş mahkemeleri kanununa göre zorunlu arabuluculuk kapsamına giren davalar belirtilmiştir. Bu davalar şu şekilde sıralanmaktadır;
- İşe iade ile ilgili davalar,
- Boşta geçen süre tazminatı kaynaklı davalar,
- İşe başlatmama tazminatı kaynaklı davalar,
- Kıdem tazminatı alacağı kaynaklı davalar,
- İhbar tazminatı alacağı kaynaklı davalar,
- Kötü niyet tazminatı kaynaklı davalar,
- Bakiye süre ücreti alacağı kaynaklı davalar,
- Eşit davranmama tazminatı kaynaklı davalar,
- Sendikal tazminat kaynaklı davalar,
- Ücret alacağı kaynaklı davalar,
- Fazla mesai ücreti kaynaklı davalar,
- Yıllık izin ücreti kaynaklı davalar,
- Yol ve yemek ücreti kaynaklı davalar,
- Ulusal bayram ve genel tatil ücreti kaynaklı davalar.
Bu konuların yanı sıra, ikramiye ve prim ücretleri ile ilgili davalarda da zorunlu arabuluculuk yöntemi uygulanmak zorundadır.
İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk Kapsamına Girmeyen Davalar Nelerdir?
İş mahkemeleri kanunu, bazı davaları ise zorunlu arabuluculuk kapsamı dışında tutmuştur. Bunların başında maddi ve manevi tazminat davaları (iş kazası ve meslek hastalığı kaynaklı) gelmektedir.
Maluliyet oranı tespiti ve maluliyet oranı tespitine karşı itiraz davaları (iş kazası ve meslek hastalığı kaynaklı) da zorunlu arabuluculuk kapsamı dışındadır. Ayrıca, meslek hastalığı ve iş kazası nedeninden dolayı açılan rücu davaları da zorunlu arabuluculuk kapsamına girmemektedir.
Zorunlu Arabuluculuk Görüşmelerine Kimler Katılır?
Zorunlu arabuluculuk yöntemi genellikle tarafların katıldığı toplantılarla gerçekleşen bir süreçtir. Bu toplantılara uyuşmazlığın tarafı olan kişiler bizzat katılabilirler.
Zorunlu arabuluculuk toplantılara tarafların vekalet vermiş oldukları avukatları ya da kanuni temsilcileri olan kişiler de katılabilir. Uyuşmazlığın tarafı olan işveren, yazılı bir belge ile bir çalışanını da toplantıya katılması ve sonuç tutanağını imzalaması için görevlendirebilir.
Zorunlu Arabuluculuk Yönteminde Masrafları Kim Karşılar?
Zorunlu arabuluculukta masrafların karşılanma şekli üç şekilde gerçekleşir. Birinci durum; tarafların arabuluculuk süreci sonunda anlaşmaları halidir. Bu durumda masraflar, herhangi bir karar verilmemişse, taraflar arasında eşit olarak karşılanır. İkinci durum; taraflardan herhangi birinin, mazeret beyan etmeden ilk toplantıya katılmamış olmasıdır.
Bu durumda davanın sonucu ne olursa olsun, tüm yargılama giderleri toplantıya katılmayan kişi tarafından karşılanır. Üçüncü durum ise; tarafların arabuluculuk sürecinde anlaşamamaları ve sürecin iki saatten az olması halidir. Bu durumda giderler Adalet Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır.
İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk Ne Kadar Sürede Tamamlanmalıdır?
Arabulucu olarak görevlendirilen kişi, görevlendirildiği tarihten itibaren geçerli olmak üzere, en fazla 3 haftada süreci sonuçlandırmalıdır. Zorunlu bir hal bulunuyorsa bu süre, bir defa olmak şartı ile arabulucu tarafından bir hafta daha uzatılabilir. Arabulucu bir hafta uzatma talebini, gerekçeleri ile arabuluculuk daire başkanlığına bildirmek zorundadır.
İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk Süreci Nasıl Sonuçlanır?
İş hukukunda zorunlu arabuluculuk süreci normal şartlarda üç haftada tamamlanmak zorundadır. Bu sürecin sonunda, anlaşmaya varılması da zorunlu değildir. Zorunlu arabuluculuk süreci, taraflara ulaşılamaması, tarafların toplantıya katılmamaları, anlaşmaya varılması ya da anlaşılamaması sonucunda sonlanmaktadır.
Arabuluculuğun sona ermesi, taraflar ile arabulucunun imzalayacağı sonuç tutanağının, arabuluculuk daire başkanlığına sunulması ile gerçekleşir. Mahkeme zorunlu arabuluculuk sonuç tutanağı doğrultusunda karar vermektedir, tutanakta anlaşma olmadığı belirtilmişse tarafların dava açma hakkı doğmaktadır. Tarafların anlaşmaya vardığı ve tutanağa geçirilip imzalanan konularla ilgi tekrar dava açma hakkı bulunmamaktadır.
Anonim Şirketlerde Avukat Bulundurma Zorunluluğu yazımıza da göz atabilirsiniz.
Yazar : Anıl Can Soysüren
