Gerek işveren gerekse işçi açısından, çalışma haklarının korunması çok büyük öneme sahiptir. Bu nedenle de çalışma hakkının en önemli güvencesi olan iş sözleşmelerinin feshi, daha çok önem kazanmaktadır.
İş Sözleşmesi Nedir?
İşçinin işverene bağlı olarak çalışmayı, işverenin de bu çalışma karşılığında ücret ödemeyi taahhüt ettiği anlaşmaya iş sözleşmesi denmektedir. Süresi bir yıl olan ve herhangi bir şekil şartı bulunmayan iş sözleşmelerinin, yazılı yapılma ve tarafların imza atarak onaylama şartları bulunmaktadır. İş sözleşmeleri belirli süreli ve belirsiz süreli olmak üzere iki türde yapılabilir.
İş Sözleşmeleri Nasıl Sonlandırılır?
İşçi ve işveren tarafından anlaşılarak yapılan iş sözleşmelerinin, değişik sona erme nedenleri bulunmaktadır. Bunlar; işçi ve işverenin karşılıklı anlaşması, işçinin ölmesi, sözleşme için belirlenen sürenin sona ermesi ve fesih olarak sıralanmaktadır. Fesih ise haklı ve haksız nedenle iş sözleşmesinin feshi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Söz konusu fesih çeşitlerinin kendilerine özgü şartları ve kriterleri bulunmaktadır.
İşverenin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshetmesi Nedir?
Gerek belirli süreli gerekse belirsiz süreli iş sözleşmelerinde, işverenin haklı nedenle iş sözleşmesinin feshi hakkı bulunmaktadır. Sözleşmenin feshinde haklı nedenlerin bulunması, sözleşmenin otomatik ve kendiliğinden fesih edilmesini sağlamamaktadır.
İşverenin sözleşmeyi fesih etmesi için, işçiye fesih bildiriminde bulunması gerekmektedir. Söz konusu bildirimin yazılı olarak yapılmasının yanında, bildirimde feshin nedenlerinin de açık olarak yazılması gerekmektedir.
İşverenin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshetme Sebepleri Nelerdir?
İş sözleşmesinin feshedilmesi için temel şart, mevcut ve yasalara uygun bir iş sözleşmesinin bulunmasıdır. Bu kapsamda, işverenin haklı nedenle is sözleşmesinin feshi için bazı geçerli sebeplerin bulunması gerekmektedir. Bu sebepler bildirimsiz olarak sözleşmenin sona ermesini sağlar, kanunda bu sebepler şu şekilde sıralanmıştır;
- Sağlık nedenleri
-İşçinin kendinden kaynaklanan kusurlardan dolayı sakatlanması veya hastalanması: Söz konusu sakatlık veya hastalıktan dolayı işçi bir ay içinde beş gün veya art arda üç gün işe gelmezse, sözleşme bildirimsiz olarak feshedilebilir.
-İşçinin tedavisi mümkün olmayan bir hastalığa yakalanmış olması: Bu hastalıktan dolayı, iş yerinde çalışamayacağının sağlık raporu ile belgelenmesi gerekir.
-İşçinin gebe kalması: Kanunda kadın işçilerin gebelik durumunda alabilecekleri izin süreleri belirtilmiştir. Bu sürenin üzerine altı hafta daha devamsızlık olduğunda, işveren bildirimsiz olarak iş sözleşmesini feshedebilir.
-İşçinin kusuru olmadan kazaya uğraması ve hasta olması: Bu durumda da kanunda belirtilen bekleme sürelerinin üzerine altı hafta daha bekleme süresi eklenir ve bu süre de tamamlanırsa, işverene bildirimsiz olarak iş sözleşmesini fesih hakkı doğar.
- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmaması
-İşçinin iş sözleşmesinin imzalanması sürecinde, yanlış beyanlarla işvereni yanıltması.
-İşçinin, işveren veya aile bireylerinin şeref ve namusuna dokunan davranışlarda bulunması.
-İşçinin, çalıştığı iş yerindeki başka bir işçiye karşı cinsel taciz eyleminde bulunması.
-İşçinin, işveren veya aile bireylerine sataşmada bulunması.
-İşçinin, bağlılık ve doğruluğa uygun olmayan davranışlarda bulunması: İş yerinin meslek sırlarını açıklaması, hasta olmadığı halde viziteye çıkılması, hırsızlık yapması, iş yeri müşterilerinden rüşvet alması ve mesai saatlerinde kendisi için çalışması gibi.
-İşçinin, iş yerinde suç işleyerek yedi günden fazla hapis cezası alması (kesinleşmiş olması gerekmektedir).
-İşçinin, geçerli bir mazereti olmadan ve izin almadan, art arda iki gün ya da bir ayda üç gün işe gelmemesi.
-İşçinin, kendisine iş sözleşmesinden dolayı görevi olan sorumluluklarının hatırlatılmasına rağmen, görevini yapmamakta ısrar etmesi.
-İşçinin kendi kusurundan dolayı iş güvenliğini tehlikeye düşürerek, işverene zarar vermesi.
*Zorlayıcı nedenler: İşçinin işe devam etmesini bir haftadan daha uzun süre engelleyen nedenlerdir.
Kanunda işçinin yedi günden fazla gözaltına alınması ve tutuklanması da haklı fesih sebepleri arasında sayılmaktadır.
İşverenin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshetmesi Hangi Sonucu Doğurur?
İşveren, iş sözleşmesini haklı nedenlerle feshettiğinde, işçiye vermekle zorunlu olduğu ihbar tazminatı ödenmez. Bu da ihbar tazminatı için gerekli sürenin beklenme zorunluluğunu da ortadan kaldırır.
İşçinin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshetme Sebepleri Nelerdir?
İşçinin de haklı nedenle iş sözleşmesinin feshi hakkı bulunmaktadır. Bu fesih için de bazı sebeplerin bulunması gerekmektedir ve kanunda bu sebepler şu şekilde sıralanmaktadır;
- Sağlık sebepleri
-İş sözleşmesinde işçinin yapması gerektiği belirtilen işlerden dolayı, işe devam etmesi halinde yaşayışını ve sağlığını etkileyecek bir tehlikenin olması.
-İşçinin beraber çalıştığı bir işçiden veya yakinen görüştüğü işverenden, işle ilgili olmayan bir bulaşıcı hastalığa yakalanması.
- İyi niyet ve ahlak kurallarına uyulmaması durumu
-İşverenin, iş sözleşmesi yapılırken işçiye iş ile ilgili yanıltıcı veya eksik bilgiler vermesi ve bunun sonradan ortaya çıkması.
-İşverenin, işçinin veya aile bireylerinin şeref ve namusuna dokunan davranışlarda bulunması.
– İşverenin, işçinin veya aile bireylerine sataşmada bulunması, gözdağı vermesi veya asılsız ithamlarda bulunması gibi davranışlar gerçekleştirmesi.
-İşçinin, başka bir işçi tarafından cinsel tacize uğraması ve bunu işverene bildirmesine rağmen, işverenin gerekli tedbirleri almamış olması.
-İşçinin sözleşmede belirtilen ücretinin ödenmemesi ya da eksik ödenmesi.
*Zorlayıcı sebepler: işçinin sözleşmede belirtilen iş yerinde çalışmasının, bir haftadan daha uzun süre işveren veya diğer nedenlerle engellenmiş olması.
İşveren eğer işçinin çalışmasını bir haftadan fazla engellerse, bu süreden sonraki her gün için yarım ücret ödeme zorunluluğu bulunmaktadır. İşçi söz konusu sebeplerin oluşmasından itibaren altı gün içinde, fesih hakkını kullanmak zorundadır.
Haksız Nedenle İş Sözleşmesinin Feshi Nedir?
Bazı şartlara uyulmaması sonucunda haklı nedenlerle fesih, haksız nedenle iş sözleşmesinin feshi şekline dönüşebilmektedir. Haksız fesih, adalete ve hakka uygun olmayan fesih anlamına gelmektedir. Haksız feshi oluşturan sebepler kanunda şu şekilde sıralanmaktadır;
- Kanunda haklı nedenlerle fesih için belirtilen sebepler yokken fesih yapılmış ise, bu fesih haksız fesih olarak kabul edilir.
- Kanunda haklı nedenlerle fesih için belirtilen sebeplerin olmasına rağmen, kanunda belirtilen hak düşürücü süreler kaçırılarak fesih yapılmış ise bu fesih haksız fesih olarak kabul edilir.
- Yapılmış olan iş sözleşmesinde, sözleşmenin feshi için disiplin kurulu kararı gibi özel hükümler bulunuyor ve bunlar uygulanmadan fesih yapılmış ise, bu fesih haksız fesih olarak kabul edilir.
- Kanunda derhal fesih için verilen süreler aşıldıktan sonra fesih işlemi uygulanmış ise bu fesih haksız fesih olarak kabul edilir.
- Taraflardan fesih hakkı olan kişinin, diğer tarafı affettiğini beyan ettikten sonra fesih işlemi uygulaması da haksız fesih olarak kabul edilmektedir.
Haksız fesih işlemi, belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmelerinde de olabilmektedir. Haksız fesih hukuka uygun olmayan bir işlem olduğu için, yaptırımları da bulunmaktadır. Öncelikle iş sözleşmesinde haksız fesih durumu ile ilgili yazılmış olan yaptırımların uygulanması gerekmektedir.
Haksız nedenle işveren tarafından yapılan fesih durumunda, işçinin ihbar tazminatı, kıdem tazminatı ve işe iade ile ilgili davalar açma hakkı bulunmaktadır. Haksız fesih işçi tarafından yapılmışsa, bu durumda da işverenin ihbar tazminatı isteme hakkı doğmaktadır. Haksız fesihle, kötü niyetli fesih genellikle birbiri ile karıştırılır. Kötü niyetli feshin amacı karşı tarafın zarar görmesidir.
İş kazası nedir ? ve Gemi adamı yazılarımıza da göz atabilirsiniz.
Yazar : Anıl Can Soysüren
