Af, cezaevindeki suçlular ile ailelerini etkileyen en önemli kurumdur. Af kurumu kanunumuzda genel af ve özel af olarak ikiye ayrılmıştır. Genel af, özellikle kamu davalarının düşürülmesini ve ceza mahkumiyetlerinin sonuçları ile birlikte ortadan kaldırılmasını sağlayan hukuki bir uygulamadır.
Özel af ise mahkumiyetlerin infazlarının azaltılması, adli para cezasına çevrilmesi ya da tamamen ortadan kaldırılmasını sağlayan hukuki bir uygulamadır. Her iki af çeşidi de, suçu ortadan kaldırmamaktadır. Bu nedenle de, suçtan mağdur olmuş kişiler haklarını alabilmek için maddi ya da manevi tazminat davaları açabilirler. Affın çeşidi ne olursa olsun, suçtan dolayı el konulan mallar ile ödenmiş para cezalarının geri alınması mümkün değildir.
Genel & Özel Af Ayrımı ve Aralarındaki Farklar Nelerdir?
Kanunda genel af ve özel af arasındaki farklar, detaylı olarak belirtilmiştir. Bu farklardan en önemlisi; genel afta davaların düşmesi ve mahkumiyetlerin sonuçlarını da kapsayacak şekilde ortadan kalkması, özel afta ise cezanın infazının kısalması, paraya çevrilmesi ya da kalkmasıdır.
Buradan da anlaşılacağı gibi, genel af suçu sonuçları ile birlikte ortadan kaldırmaktadır. Genel af ilan edildiğinde, mahkûmiyet şartı aranmamaktadır. Bu su suç ile ilgili yapılan soruşturmalar ve kovuşturmaların durdurulması gerekmektedir. Özel af ise, mutlaka verilmiş bir mahkûmiyet kararı için çıkarılabilir. Bu nedenle de, yapılan soruşturma ve kovuşturmalara devam edilir.
Genel af, tüm suç ya da suçlular için uygulanabilirken, özel af bir kişi ya da belirli bir suçu işleyen kişilere uygulanabilmektedir. Özel af, sadece mahkumiyetle sonuçlanan cezalar için uygulanabilirken, genel af mahkumiyetle sonuçlanan cezalar ile birlikte, adli para cezaları için de uygulanabiliyor. Genel aftan faydalanan kişiler aynı suçu tekrar işlediğinde tekerrür maddesi uygulanamazken, özel afta aynı kapsamda işlenen suçlarda tekerrür maddesi uygulanabiliyor.
Genel Af Çeşitleri ve Özellikleri Nelerdir?
Kanunda genel affın üç değişik uygulama çeşidi mevcuttur.
Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır;
- Tam genel af: Tüm mahkûmiyet cezaları için uygulanan bir genel af çeşididir.
- Mutlak, umumi ve kısmi genel af: Mutlak genel af, tüm suç ve suçluların ayrım yapılmadan affedilmesini sağlamaktadır. Umumi genel af, bir ya da birden fazla suçun ayrım yapılmadan affedildiği genel af çeşididir. Kısmi genel af ise, bazı suçluların bu aftan faydalanmaması için çıkarılan genel af çeşididir.
- Şartlı genel af: Bazı şartların oluşması halinde uygulanan genel af çeşididir.
Genel af çeşitleri ne olursa olsun, mutlaka şartlar uygulanırken eşitlik ve kamu yararı ilkelerinin ön planda bulundurulması gereklidir.
Genel Affın Hukuki Sonuçları Nelerdir?
Genel af, belirli bir tarih itibari ile işlenmiş olan suçlar için geçerli olabildiği gibi bütün işlenmiş olan suçlar için de geçerli olabilir. Bu kapsamda genel af sonucunda, suçların infazı ile ilgili hukuki sonuçlar doğacaktır.
Söz konusu hukuki sonuçlar, şu şekilde sıralanabilir;
- Savcılıklar tarafından yürütülmekte olan soruşturmalar, genel affın yürürlüğe girmesi ile takipsizlik kararı verilmek sureti ile sonuçlanmış olur.
- Kovuşturması ceza mahkemelerinde devam etmekte olan davalara, genel affın yürürlüğe girmesi ile düşme kararı verilmelidir.
- Söz konusu mahkemeler sonucunda, ceza mahkumiyeti verilmiş dahi olsa, bu cezalar infaz edilmediği gibi cezadan kaynaklanan sonuçlar da ortadan kalkmış olur.
- Mahkemeler tarafından verilmiş olan cezalardan dolayı oluşan sabıka kayıtları, genel affın yürürlüğe girmesi ile silinir (adli sicil kaydı silinir).
- Bir kimse, genel aftan faydalandığı suçu tekrar işlese dahi, suçun tekerrüründen dolayı cezasında ağırlaştırma yapılmaz. Bu kişiler hakkında HAGB (hükmün açıklanmasının geri bırakılması) kararı verilemezse de, cezanın ertelenmesine karar verilebilir.
- Genel af, kamu görevlileri ve memurlar için verilen disiplin cezaları için de hukuki sonuçlar doğurur. Burada önemli olan, mahkumiyetle sonuçlanan bir disiplin cezasının verilmiş olmasıdır. Genel affın yürürlüğe girmesi ile mahkûmiyet kararı ortadan kalkacağı için, disiplin cezası da kaldırılmış olur.
- Mahkûmiyet cezası olmayan disiplin cezalarının ise, genel aftan dolayı hukuki sonuçları olmamaktadır. Genel affın yürürlüğe girmesinden sonra, hazine tarafından mahkeme masrafları talep edilemez. Mahkeme masrafları ödenmiş ise, bu masrafların iadesi de mümkün olmamaktadır.
Özel Af Çeşitleri ve Özellikleri Nelerdir?
Kanunda özel affın da üç değişik uygulama çeşidi bulunuyor. Bunlar şu şekildedir;
Cezaya etkisi bakımından çeşitleri:
- Cezayı tümüyle ortadan kaldıran: Tam özel af olarak da adlandırılan bu af sonucunda, özel affın yürürlüğe girmesi ile cezanın infazı ortadan kalkar. Eğer ceza infaz edilmeye başlanmışsa, bu tarihten itibaren infaz durdurulur.
- Cezayı azaltan: Bu özel af ile ceza tümüyle ortadan kalkmaz, sadece cezanın infazı belirli bir oranda azaltılır.
- Cezayı değiştiren: Bu özel af çeşidinde ise, verilen cezanın yerine daha hafif bir ceza uygulanır
Faydalanacak şahıslara etkisi bakımından çeşitleri:
- Ferdi özel af: Sadece belirli kişilerin cezasının affedilmesi için çıkarılan özel af çeşididir. Ferdi özel af çeşidinde, af edilen kişi ya da kişiler tek tek belirtilerek, suçlarından hangilerinin ne kadarlık kısımlarının af edildiği belirtilir.
- Toplu özel af: Aynı suçu işlemiş olan tüm şahısları kapsayan özel af çeşididir. Bu af çeşidinde af edilen kişiler değil, hangi suçların ne kadarlık kısımlarının affedildiği belirtilir.
- Şartlı özel af: Belirli şartların yerine getirilmesi ile yararlanılabilen özel af çeşididir.
Özel Affın Hukuki Sonuçları Nelerdir?
Genel affın olduğu gibi özel affın da hukuki sonuçları bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır;
- Özel af, genel af gibi mahkumiyeti ortadan kaldırmamaktadır. Özel af, mahkumiyetin infazı üzerinde etki yapar, infazın biçim ya da süresini azaltır. Bu da mahkumiyetten dolayı ortaya çıkan sonuçların değişmeden uygulanmasına neden olur
- Özel aftan faydalanılması için, mutlaka bir mahkûmiyet kararının verilmiş olması gereklidir. Bu da, savcıların yaptığı soruşturma veya mahkemenin yaptığı kovuşturmayı durdurmaz. Bu nedenle de soruşturma devam ederken takipsizlik, kovuşturma devam ederken ise beraat kararı verilmez.
- Bir kimse özel aftan faydalandığı aynı suçu tekrar işlerse, tekerrürden dolayı cezanın ağırlaştırılması uygulanabilir
Bunların yanı sıra, özel aftan yararlanan kimselerin tekrar suç işlemeleri durumunda, HAGB (hükmün açıklanmasının geri bırakılması) veya cezanın ertelenmesi kararları da verilebilir.
Genel ve Özel Af Çıkarmaya Hangi Makamlar Yetkilidir?
Genel ve özel af kararlarını TBMM çıkarmaya yetkilidir. Af kararları ancak, meclisin üye tam sayısının beşte üçünün oyu ile çıkabilir. Cumhurbaşkanının ise, sadece özel af çıkarma yetkisi bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı özel affı, sadece belirli kişiler için ve hastalık, kocama ve sakatlık nedeni ile çıkarabilir. Bu özel af, cezanın infazında azaltma ya da tamamen infazın kaldırılması şeklinde olabilir. Anayasamızda, orman suçları kapsamına giren suçlar için, genel ya da özel af çıkarılmayacağı hükmü bulunmaktadır.
Genel ve Özel Affın Özellikleri Nelerdir?
Genel ve özel affın özellikleri de bu iki affı birbirinden ayrılmasına neden olmaktadır.
Genel affın özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır;
- Genel af fiilleri dikkate alır.
- Genel af, geçmişe dönük olarak çıkarılır.
- Genel af, kamu davaları ile mahkumiyetlere etki eder.
- Genel af toplu olarak uygulanır.
Özel affın özellikleri ise, şu şekildedir;
- Özel af, mahkumiyete etki etmez.
- Özel af, mahkumiyetten sonra çıkarılır.
- Özel af ferdidir.
Bunların yanı sıra, genel ve özel af TBMM tarafından çıkarılabilirken, Cumhurbaşkanı’nın sadece belirli konularda, bazı suçlular için özel af çıkarma yetkisi bulunuyor.
Dilerseniz ceza hukuku ve dava takibi sayfamıza göz atabilirsiniz
Yazar : Anıl Can Soysüren
