Birçok şirket veya firma, ihtiyaçlarını karşılamak maksadı ile gerekli olan malları satın almayıp, kiralama yoluna gidiyorlar. Söz konusu kiralama işlemlerini ise, finansal kiralama sözleşmesi vasıtası ile gerçekleştiriyorlar. Finansal kiralama ile ilgili çıkarılan kanunlar, söz konusu işlemler için gerekli olan usul ve esasları belirterek, hem kiralayanın hem de kiraya verenin haklarının korunmasını sağlıyor.
Finansal Kiralama Sözleşmesi Nedir?
Bir aracın (yatırım malı maksadı ile kullanılan) belirli bir bedel ve süre karşılığında, kullanım hakkının elde edilmesini sağlayan sözleşmeye, finansal kiralama sözleşmesi adı verilir. Finansal kiralama işleminde kiralayan kişi, malın kullanım hakkını devrederek bir kâr sağlar, burada önemli olan devredilenin sadece kullanım hakkı olduğudur. Yapılan sözleşme süresince malı kiracı kendi yararı için kullanırken, malın mülkiyeti kiralayanda kalmaya devam eder.
Günümüzde leasing şirketleri fabrika, endüstriyel makineler ile inşaat makineleri gibi yatırım araçlarını, finansal kiralama yöntemi ile kiralamaktadır. Finansman yöntemi olan bu kiralama sayesinde, söz konusu kiracının kâr oranları ile verimliliklerinde artış sağlanabilir. Finansal kiralama sözleşmeleri, klasik kira sözleşmelerinden tümüyle farklıdır ve borçlar kanununa göre değil, Finansal kiralama faktoring ve finansman şirketleri kanununa bağlıdır. Bu sözleşme ile kiracı talep ettiği malların kullanımını, leasing şirketlerinden ya da üçüncü şahıslardan kiralama yolu ile elde edebilir.
Finansal Kiralama Sözleşmesinin Konusu ve Taraflar
Finansal kiralama sözleşmenin konusunu, tüm taşınabilir ve taşınamaz mallar oluşturur (hastane gereçleri, üretim tesisleri ve inşaat makineleri gibi). Fikri ve sınai haklar (patent gibi) bu sözleşmenin konusu dışındadır. Yapılan yeni düzenlemeler ile belirli esaslar çerçevesinde bulunan bilgisayar yazılımları da, finansal kiralama kapsamına alınmıştır. Finansal kiralama sözleşmeleri, malların kullanım hakkının devredilmesini içeren bir sözleşme türüdür. Ayrıca sözleşmede konu edilen malların, taşınabilir ya da taşınamaz olmasının farkı bulunmamaktadır.
Finansal kiralama sözleşmesinin kiralayan ve kiracı olmak üzere iki tarafı bulunur. Finansal kiralama faktoring ve finansman şirketleri kanununa göre, sözleşme kapsamında kimlerin sözleşmenin tarafları olacağı belirlenmiştir. Bu kanuna göre kiralayan taraf ancak; finansal kiralama şirketleri, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankaları olabilir. Kiralayan olarak tanımlanan şirketler, bankalar gibi denetim şartlarına bağlı olarak kurulabilirler. Bu şirketler, bankacılık düzenleme ve denetleme kurulunun gerekli şartları sağladıktan sonra verecekleri izin ile kurulabilirler.
Finansal kiralama işlemlerini kabul eden tüm kişiler, sözleşmede kiracı taraf olabilir. Bu kapsamda ticari faaliyetlerle uğraşan herkes (genellikle tacirler) finansal kiralama sözleşmesindeki kiracı tarafını oluşturur. Kanunda tüketicilerin de kiracı olabilmesi konusunda engel bulunmamakla beraber, kiracı tarafın tacirlerden oluşması gerektiğini savunan genel bir kabul de bulunmaktadır.
Finansal Kiralama Sözleşmelerinin Kurulması
Finansal kiralama sözleşmelerinin, yazılı şekil şartları bulunmaktadır.
Bu şartlar şu şekilde sıralanmıştır;
- Sözleşme taşınamayan bir mal için yapılacaksa, söz konusu sözleşmenin tapu kütüklerine şerhi zorunlu olmaktadır.
- Sicili olan bir mal için finansal kiralama sözleşmesi yapılıyorsa, bu durumda da söz konusu malın ilgili oldukları sicile şerhi zorunlu olmaktadır.
- Kiralayan taraf durumunda olanların, yapılan işlemleri finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri birliğine bildirme zorunluluğu bulunuyor. Birliğin tuttuğu sicile herkes ulaşabildiği için, sözleşmenin iki tarafı da kayıtlı olan bilgilerden haberdar olabilmektedir. Bu işlemlerin tamamlanması ile sözleşmenin tarafı olmayan kimseler, söz konusu mallar üzerinde hak talep edemezler.
- Finansal kiralama sözleşmesinin tarafları, sözleşme süresi sonunda söz konusu malların, kiralayan tarafından satın alabileceğine ilişkin düzenlemeyi sözleşmeye dahil edebilirler. Bu durumda kiralayanın, sözleşmenin süresinin bitiminden itibaren en geç otuz gün içinde satın almayı gerçekleştirmesi gereklidir.
Finansal kiralama sözleşmeleri şekli şartları içeren bir şekilde yazılı olarak yapılmamışsa, geçerliliğini kaybeder. Ancak, kurul tarafından belirlenecek şekil şartlarına uyularak, elektronik haberleşme ya da iletişim araçları ile de sözleşmenin kurulması mümkündür. Finansal kiralama sözleşmeleri düzgün yapılmadığı takdirde, ileriki zamanlarda önemli sorunlara ve mağduriyetlere yol açabilir. Bunun için de, finansal kiralama sözleşmeleri konusunda deneyimli olan kişilerden hukuki destek alınması, hem sözleşmenin hazırlanması hem de sonraki süreçler için faydalı olacaktır.
Tarafların Hak ve Borçları
Finansal kiralama sözleşmesi gerçekleştiği andan itibaren, kiracı ve kiralayanın sözleşmeden kaynaklanan bazı hak ve borçları doğar.
Bu kapsamda, finansal kiralama sözleşmesinden doğan, kiracının hak ve borçları şu şekilde sıralanmıştır;
- Sözleşmede geçen malın kira bedelinin ödeme sorumluluğu kiracı üzerine bir borçtur. Kiranın hangi aralıklarla ve nasıl ödeneceği ise, yapılan sözleşmede belirtilen esaslarda olmalıdır.
- Kiracının sözleşmede belirtilen süreler içinde, kiralanan mal üzerinde söz hakkı bulunur. Kiracı, kiraladığı malı sözleşmede belirtilen esaslara uygun olarak kullanma ve fayda sağlama hakkı bulunur.
- Kiracının, kiralamış olduğu malı sözleşmedeki şartlara uygun olarak kullanma sorumluluğu vardır.
- Finansal kiralama sözleşmesinde özel bir hüküm yoksa kiracının kullandığı malın bakımlarını, sözleşme süresi boyunca düzenli olarak yapması gerekir.
- Sözleşmede malın sigorta işlemlerinin kimin tarafından yapılacağı belirtilmelidir. Zorunlu sigorta primlerinin ödenmesinden ise, kiralayan kişi sorumlu olmaktadır.
- Sözleşme kapsamında kiralanan mal hasar görmüş ve bu hasar sigorta tarafından karşılanmıyorsa, hasarın tazmininden kiracı sorumlu olur.
- Söz konusu mal kiracı tarafından, üçüncü bir şahıstan temin edilmesi tercih edilmiş ve malda kusur tespit edilmişse, bu durumda kiralayanın sorumluluğu bulunmaz.
- Finansal kiralama sözleşmesinde, sözleşmenin bitiminde kiralayana malı satın alma opsiyonu tanınmışsa, kiracı bu malı satın almaya hak kazanmış olur.
- Kiracının, kiralanan mal üzerindeki hak ve sorumlulukları ile kiracılık sıfatı, yazılı olarak kiralayandan izin alınması ile gerçekleşebilir.
Finansal kiralama sözleşmesinden doğan, kiralayanın hak ve borçları ise şu şekilde sıralanmıştır;
- Finansal kiralama sözleşmesi yapıldıktan sonra, kiralayan malın kullanımını kiracıya devretmesi gereklidir (sözleşme tarihinden itibaren en geç iki yıl içinde).
- Malı kiralayan kişi, malı kiracıya teslim etmezse, hakkında borçlar kanunu uyarınca işlem yapılır.
- Kiralayanın, sözleşme sonunda kiraladığı malda hasar tespit etmesi durumunda, hasarın tazmin edilmesini kiracıdan talep etme hakkı vardır.
- Sözleşmede, kiracıya malı satın alma opsiyonu tanınmış fakat sözleşmenin bitiminden itibaren otuz gün içinde, kiracı malı satın almamışsa kiralayan malın mülkiyetini bir başkasına devredebilir.
Söz konusu sözleşmeden doğan hakların teslimi ya da borçların yerine getirilmesi gerçekleşmemişse, her iki tarafında borçlar kanununa göre dava açma hakkı bulunur.
Finansal Kiralama Sözleşmelerinin Sona Ermesi
Diğer sözleşmelerde olduğu gibi finansal kiralama sözleşmelerinde de sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihi bulunur. Sözleşme, bu sürenin tamamlanması (süreli sözleşme ise), kiracının iflası ya da ölmesi ile fiili ehliyetinin kayıp edilmesi durumlarında sona ermiş sayılır. Taraflar aralarında anlaşmak suretiyle, sözleşmenin süresi bitmeden üç ay önce sözleşmenin devam etmesine karar verebilirler. Sözleşme bu durumda bazı maddeleri değiştirilerek ya da aynı şekilde uzatılabilir.
Kiracının, sözleşmede belirtilen kirayı ödememesi durumunda, kiralayan kiracıya 30 gün süre verir. Bu süre sonunda da kira bedeli ödenmez ise, sözleşme kiralayan tarafından feshedilebilir. Sözleşmede belirtilen esaslar ve şartlar yerine getirilmezse, diğer taraf sözleşmeyi feshedebilir. Sözleşmenin sona ermesinden sonra, kiracının kiraladığı malı kiralayana teslim etmesi gereklidir.
Finansal Kiralama Sözleşmesinin Faydaları Nelerdir?
Finansal kiralama sözleşmesinin, hem kiracıya hem de kiralayana birçok faydası bulunuyor. Kiracı bu sözleşme sayesinde, kredi çekmeden istediği malları çok daha uygun fiyatlarla kullanma hakkına sahip olur. Kiralayan ise, aynı malı çok defa kiralayarak satarak elde edeceğinden daha fazla kazanç sağlayabilir. Ayrıca kiralayan, sözleşme sonunda kiraladığı malı çok daha ucuz fiyatlarla satın alabilir.
Dilerseniz iş hukuku sayfasına da göz atabilirsiniz.
Yazar : Av. Anıl Can Soysüren
