Dolandırıcılık Nedir ?
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 157. Maddesi’nde yer alan dolandırıcılık suçu, kendi içerisinde dolandırıcılık ve nitelikli dolandırıcılık olarak ikiye ayrılmıştır. Dolandırıcılık; kendi adına yarar sağlayacak bir konuda, kişileri yanıltmak amacıyla hileli davranışta bulunmaya denmektedir. Dolandırıcılık suçu genel itibari ile bir ile beş yıla kadar hapis cezası ve 5000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılmaktadır. Bu durum suçun nitelikli işlenmesine göre değişiklik gösterir.
Dolandırıcılık Cezası
Dolandırıcılık suçu genel itibari ile bir ile beş yıla kadar hapis cezası ve 5000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılmaktadır. Bu durum suçun nitelikli işlenmesine göre değişiklik gösterir.
Nitelikli Dolandırıcılık Nedir ?
Nitelikli dolandırıcılık suçu TCK ’nın 158. Maddesinde düzenlenmiştir. Dolandırıcılık türü arasında yer alan ve daha fazla cezai yaptırım gerektiren nitelikli dolandırıcılığın oluşması için bazı şartların varlığı gereklidir.
Nitelikli dolandırıcılık unsurları ;
- Dini inancın ve dini duyguların istismarı
- Kişinin içerisinde bulunduğu zor koşullardan kötü niyetli yararlanmak
- Kamu kurum, kuruluş ve tüzel kişiliklerin farklı amaçlarla kullanılması
- Kamu kurum ve kuruluşlara zarar verme amacı taşıması
- Bilişim sistemi, banka ya da finans kurumlarının kullanılması
- Basın, yayın, ilan gibi araçlardan yararlanmak
- Tacirlerin, şirket yöneticilerinin, kooperatif yöneticilerinin faaliyetlerinde
- Mesleki güveni kötüye kullanma
- Banka kurumlarından verilmeyen bir kredinin yasal olmadan sağlanması
- Sigorta bedeli almak adına yapılan hileli işlemler
- Cinsel performans setlerinin çağrı merkezi yöntemi ile satılması
Bu suçlar nitelikli dolandırıcılık kapsamında değerlendirilmektedir. Eylemin kötü niyetli olarak fayda sağlamak adına yapıldığı esnada karşı tarafı zarara uğratmak, bir ya da birden fazla kişiye bu eylemin yapılması nitelikli suç olarak ayrı ayrı değerlendirilir.
Dolandırıcılık Suçunun Ortaya Çıkması
Bir olayın dolandırıcılık olarak nitelendirilmesi için öncelikle haksız çıkarın meydana gelmesi gerekir. Dolandırıcılık suçunda teşebbüs aşaması bulunmaktadır. Teşebbüs aşamasının gerçekleşmesi için ise hazırlık hareketi biterek, icra hareketi başlamalıdır.
Dolandırıcılık Suçunda Şikâyet
Bazı suçlar takibi şikâyete bağlı olan suçlar kapsamındadır. Dolandırıcılık suçu ise takibi şikâyete bağlı suçlar arasında değildir. Bu nedenle suçu tespit eden kişiler hakkında savcılık tarafından resen soruşturma yapılmalı, yeterli şüphe olması hâlinde ise kovuşturma aşamasına geçilmesi adına kamu davası açılmalıdır.
Dolandırıcılık Suçunda Şikâyet Süresi ve Zaman aşımı
Sekiz yıllık zaman aşımı süresi olan dolandırıcılık suçunda şikâyet süresi genel anlamda yoktur. Zaman aşımı süresinin geçmemesi adına savcılığa bildirim yapılarak davanın açılması gerekmektedir.
Dolandırıcılık Davasında Zamanaşımı
Dolandırıcılık zamanaşımı göz önünde bulundurulduğunda dolandırıcılık suçu için şikayet süresi yoktur. Fakat suçun basit hali ele alındığında dava zamanaşımı süresi 8 yıl olduğu için en geç 8 yıl içinde şikayet hakkı kullanılmalı ve savcılığa bildirilmelidir.
Dolandırıcılıkta Uzlaştırma
Basit olarak nitelendirilen bir dolandırıcılık suçunda TCK 5237 sayılı Kanunun 157. Maddesi gereğince kişiler arasında uzlaştırma yapılabilir. Bu kapsamda soruşturma ya da kovuşturma aşamasında söz konusu uzlaşma durumu taraflara sunulur. Taraflar kabul etmediği durumda ise yargılamaya devam edilir.
Dolandırıcılık Suçunda Hile Nedir?
Dolandırıcılık suçunun oluşması adına hilenin varlığı önemlidir. Hilenin ağır olması, profesyonel bir plan doğrultusunda oluşması, kişilerin iradesini kontrol edemeyeceği şekilde gerçekleşmesi hâlinde dolandırıcılıktan söz edilebilir. Yapılan hileli davranışın kişiyi mağdur etmesi önemlidir. Yapılan bir hile değerlendirildiği vakit kapsamlı araştırma yapılması gerekir. Bu incelemede; hilenin nasıl yapıldığı, hile sırasında özel bir belge kullanılıp kullanılmadığı tespit edilmelidir. Yalan tek başına dolandırıcılık suçunu oluşturmaz. Hile, maddi bir eylem değildir.
Dini Duyguların İstismarı Yoluyla Nitelikli Dolandırıcılık Suçu
Dini inançlar, en fazla sömürülen ve dolandırıcılık konusu olan nitelikli suçlar kapsamındadır. Kişilerin dini inancına yönelik olarak yalan kurgular oluşturmak, korkutmak ya da insanların zor şartlarını düzeltme amacıyla kandırma yoluna gitmek nitelikli dolandırıcılık suçudur.
Akıl Zayıflığından Faydalanmak Sureti ile Nitelikli Dolandırıcılık
Nitelikli dolandırıcılıkta özellikle mağdur kişinin bazı zayıflıklarından yararlanılabilir. Akıl sağlığı, sarhoş olma, ileri yaş durumu, mağdurun yaşının küçük olması gibi hususlar kandırılmaya müsait durumlardır. Mağdurun bu zayıf durumundan kötü niyetli yararlanması sonucu TCK 158/1-c maddesi gereği nitelikli dolandırıcılık şartları oluşur.
Kamu Kurum ve Kuruluşları Kullanarak İşlenen Nitelikli Dolandırıcılık Suçu
TCK 5237 sayılı Kanunun 158/1-d maddesine göre dernekler, sendikalar, kamu kurumları, kamu kuruluşları, siyasi partilere ait emareleri kullanmak nitelikli dolandırıcılık suçu kapsamına girmektedir. Bu emareler; tanıtım kartı, isim, belge, kıyafet ya da ambleminin yer aldığı bir emare kullanarak bu suçu işlemesidir.
Bazı dolandırıcılık suçlarında kamu kurumları zarar görmeyebilir. Yapılan nitelikli dolandırıcılık suç nedeniyle kamu kurumları zarara uğrarsa TCK 158/1-e maddesi ile cezalandırılır. Bu suçun işlenmesi kamu kurum ve kuruluşların malına verilen zarar niteliğindedir. Böyle suçlarda mağdur kamu kurum ve kuruluşu tüzel kişiliğidir. Bir kurumdan hile ve yalan ile para almak, borcunu ödememek suretiyle vermiş olduğu zararlar bu kapsamdadır.
Örnek vermek gerekirse; bir kişinin SGK haklarından yararlanmak adına çalışmadığı hâlde, bir firmada çalıştığı konusunda işlem yapması dolandırıcılıktır. Bu durumda iki ayrım yapılmalıdır. Amaç olan SGK sağlık hizmetinden yararlanmak adına bu hileli işlemi yapan kişi, bu güvenceden yararlanarak kurumu zarara uğratmamışsa nitelikli dolandırıcılık kapsamında sayılmaz. Bunun gibi durumlarda kurumun zararının oluşması gerekmektedir.
Farklı bir örnek vermek gerekirse; vefat eden ve emekli maaşı alan kişinin ölümünü bildirmemek de suçtur. Maaş almaya devam edilmesi durumunda süreye ve koşullara bakılarak nitelikli dolandırıcılık kapsamına alınabilir.
Bilişim Sistemi Vasıtası ile Nitelikli Dolandırıcılık Yapma
Teknolojik gelişmeler sonucunda birçok kurum tarafından kullanılan internet sitesi ve uygulamalardan kaynaklanan açıkları kullanmak sureti ile yapılan dolandırıcılığın nitelikli hâlidir. Bilişim sisteminin; internet, bilgisayar, akıllı telefon, sosyal medya gibi araçları kullanılarak yapılan hileli fiillerdir.
Bu sistem araçları kullanılarak kişilerden para talep etmek, korkutmak, tehdit ederek kişiye istediğini yaptırmak nitelikli dolandırıcılık olarak değerlendirilir. Türk Ceza Kanunu 158/1-f bendinde yer aldığı üzere, bilişim sistemi araçları kullanılarak kişiler kandırılıyorsa bu durum geçerlidir. Bilişim sistemi ile kişileri kandırmadan, sistem üzerinden yapılan işlemler ise nitelikli hırsızlık suçu olarak kabul edilir.
İnternet Dolandırıcılığı Cezası
İnternet dolandırıcılığında alınacak cezalar suçluların yaptıkları işlemlere göre değişmektedir. Kanunlara göre alacakları ceza en az 3 yıldan başlamaktadır. Bu ceza işledikleri suçun durumuna göre 7 yıla kadar çıkmaktadır. Ancak ağırlaştırıcı sebepler var ise bu durum değişebilir.
Banka ve Finans Kurumlarının Kullanılması ile Yapılan Nitelikli Dolandırıcılık Suçu
Banka, finans ve kredi kurumları gelişen teknoloji ile birçok kolaylık tanıyarak müşterilerine üst düzey güvenli hizmet sunmaktadır. Her suçun TCK 158/1-f maddesine uygun olmadığı bilinmelidir. Bankaya ait olan güvenliğin kullanılarak dolandırıcılık yapılması, söz konusu maddeye uygundur. Banka doğrudan bir araç olarak kullanılmalıdır. Aksi hâlde suç türü değişir.
Banka hesaplarına mal satışı vaadiyle para yatırılması basit dolandırıcılık suçudur. Başkaları namına olan banka kartlarının kullanılması ve para çekilmesi banka kartının izinsiz kullanılması suçunu oluşturur. Banka kredisinin prosedür dışına çıkarak, banka görevlisi tarafından verilmesi dolandırıcılık suçu değildir.
Sigorta Bedelinden Yararlanarak Nitelikli Dolandırıcılık Suçu İşlemek
Günümüz şartlarında kişiler, kendisini ve ailesini güvence altına almak adına sigorta şirketleri ile anlaşma yapmaktadır. Sigorta şirketleri ise yapılacak sigorta amacına uygun olarak poliçede koruma altına aldığı kapsamları belirtmektedir. Şartların gerçekleşmesi hâlinde ise sigorta sahibi kişiye poliçe kapsamında ödeme yapar.
Türk Ceza Kanunu 158/1-k maddesi gereğince, sigorta şirketinden para almak adına hileli davranışta bulunmak nitelikli dolandırıcılık suçudur. Sigorta sahibi dışında bu hileli davranışa ortak olan kişiler de aynı suçtan yargılanır.
Trafik kazalarında sıklıkla karşılaşılan sigorta hileleri arasında, ortada kaza olmadığı hâlde üçüncü şahısların kaza tutanağı ile sigortadan para almaya çalıştığı görülür. Bu durumda bu kişiler de nitelikli dolandırıcılık suçu işlemiş olur.
Kredi Almak Adına Yapılan Nitelikli Dolandırıcılık Suçu
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 158/1-j maddesi nitelikli dolandırıcılık sayılır. Bankalar tarafından kredi verilmesi adına gerekli evraklar ve koşullar bulunur. Bu prosedürler eğer banka müşterisi tarafından karşılanırsa kredilendirilir.
Bazı evraklar ise kurumlardan alınması gereken evraklar olabilmektedir. Bu evrakların usulsüzce, gerçek dışı ve yanlış bilgiler doğrultusunda hazırlanmış olması, nitelikli dolandırıcılık suçunu doğurur. Bunun yanı sıra sahte kimlik belgeleri, gelir belgeleri, bilanço, ticari defter kaydı gibi kredi alabilmek adına kullanılan bu hileli belgeler de TCK 158/1-j kapsamına girmektedir.
Kurumların Adını Kullanarak Dolandırıcılık Suçu İşlemek
Suç işleyen kişinin; kamu personeli, sigorta ya da banka gibi itibarlı olan kurumlarda çalıştığını belirterek dolandırıcılık suçu işlemesi Türk Ceza Kanunu’nun 158/1-L maddesinde yer almaktadır. Özellikle jandarma, savcılık, emniyet gibi güveni şüpheye düşürmeyecek devlet kurumlarının adını kullanarak kendisini tanıtan kişilerin yaptığı bu eylemler dolandırıcılık suçudur. 24.11.2016 yılı yasa değişikliği kapsamında 6763 sayılı kanun gereği nitelikli dolandırıcılık suçu kapsamına alınmıştır.
Kamu Görevlilerini Tanıdığını Belirterek Nitelikli Dolandırıcılık Suçu İşlemek
Mağdurları; kamu görevlileri ile yakından ilişkisi olduğu ve işlemleri halledebileceğinden bahisle aldatmak ve yarar sağlamak TCK 158/2 kapsamında cezalandırılan nitelikli dolandırıcılık hâllerindendir. Aracılık yaptığını belirterek para almak, menfaat sağlamak sonucu nitelikli dolandırıcılık suçu işlemiştir. Bu suçu işlemesi için kamu görevlisi olması gerekir. Buna karşılık kamu personeli olmamasına rağmen memur olduğunu söz ile beyan ederek suçu işlemiş ise TCK 157. Maddesi’nde bulunan basit dolandırıcılık kapsamında değerlendirilir.
Basit Dolandırıcılık Suçlarına Uygulanan Cezalar
Basit dolandırıcılık ve nitelikli dolandırıcılık adına yargı tarafından verilen cezalar, suçun niteliğine göre değişiklik göstermektedir. Bu suçlara verilen ceza ise yapılan dolandırıcılık türüne göre değişiklik gösterir. Basit dolandırıcılık suçlarında bir ile beş yıl hapis cezası ve beş bin gün adli para cezası verilmektedir. Bu cezalar birlikte verilecektir. Adli para cezası ise miktar olarak, zararın boyutuna bağlıdır.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçuna Uygulanan Cezalar
Türk Ceza Kanunu’nun 158. Maddesinde yer alan nitelikli dolandırıcılık kapsamı 24.11.2016 öncesi ve sonrası olarak değerlendirilmelidir. 24.11.2016 tarihi öncesinde nitelikli dolandırıcılık suçu işlenmişse iki ile yedi yıl hapis cezası bulunmaktadır. Nitelikli dolandırıcılık suçu 24.11.2016 6763 sayılı Kanun sonrası, cezalarda artırım olmuştur. Yeni düzenleme gereği üç ile on yıl alt ve üst sınır olmak üzere hapis cezası verilecektir. Birlikte verilmek üzere beş gün adli para cezası ise aynı şekilde verilmektedir.
Nitelikli Dolandırıcılık Suçunun Alt Sınırının Dört Yıl Hapis Cezası Olduğu Hâller
Bazı nitelikli dolandırıcılık suçlarına; alt sınırı olarak dört yıl hapis cezası ve suç ile edinilen menfaatin iki katından az olmamak sureti ile adli para cezası verilir.
Bu nitelikli dolandırıcılık suçları arasında;
- Kamu kurum ve kuruluşlarını zarara uğratmak
- Bilişim sistemlerinin araç maksadıyla kullanılması
- Bankalar tarafından prosedürlere uymayan kredinin verilmesi
- Sigorta bedeli almak adına yapılan suçlar
- Failin kendisini kamu görevlisi olarak tanıtması
- Kamu görevlileriyle ilişkisinin olduğundan bahsetmek yer almaktadır.
Nitelikli dolandırıcılık suçları için Ceza Avukatı tarafından savunma yapılması gerekir. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yargılanan nitelikli dolandırıcılık suçları bu hâllerde işlenir ise dört yıl hapis cezasına çarptırılır. Onun dışında ise birlikte verilen adli para cezası da bu suçlardan dolayı edinilen yararın iki katı seviyesinde verilir.
Dolandırıcılık Suçunun Üç ya da Daha Fazla Kişi ile İşlenmesi
Dolandırıcılık suçunda, 24.11.2016 tarihinde 6763 sayılı kanun gereği; basit dolandırıcılık ve nitelikli dolandırıcılık için bazı şartlarda ağırlaştırılmış hükümleri uygulanır. Bu dolandırıcılık suçlarının basit ya da nitelikli olarak, üç ya da daha fazla kişi ile yapılmış olması hâlinde verilen cezalar yarı oranda artırılır.
Örgütsel faaliyetle işlenmesi hâlinde ise bir kat artırıma gidilir. TCK 157. Maddesi’nde düzenlenmiş olan basit dolandırıcılık suçunda bir buçuk ile yedi buçuk yıl hapis cezası ve yedi bin beş yüz gün adli para cezası verilir. TCK 158/1 maddesinin a, b, c, d, g, h, i fıkrası ve 158/2 maddesinde nitelikli dolandırıcılık suçları için dört buçuk yıl ve on beş yıl hapis cezası verilir. Hapis cezasıyla birlikte yedi bin beş yüz gün adli para cezası verilir.
Nitelikli Dolandırıcılıkta Alt Sınırının Altı ve Sekiz Yıl Olduğu Hâller
Nitelikli dolandırıcılık suçları arasında düzenlenen bentlerde yer alan suçlarda alt sınır altı yıl hapis cezasından az olamaz. Bu suçlar TCK 5237 sayılı kanunda yer alan 158/1 e, f, j, k, L fıkrasında belirtilmiştir. Örgüt faaliyeti ile basit dolandırıcılık suçunun işlenmesi hâlinde iki ile on yıl hapis cezası, on bin gün adli para cezası, nitelikli dolandırıcılıkta altı ile yirmi yıl hapis cezası ve on bin gün hapis cezası verilmiştir. TCK 5237 sayılı kanunda yer alan nitelikli dolandırıcılık 158/1 e, f, j, k, L fıkrası kapsamında alt sınır sekiz yıldır.
Etkin Pişmanlık Ceza İndirimi
Dolandırıcılık suçlarında zararın giderilmesi ile etkin pişmanlık indiriminden yararlanılabilir. Soruşturma evresinde mağduriyetin fail tarafından giderilmesi sonucunda, kovuşturma aşamasında cezaya 2/3 oranında indirim uygulanır. Kovuşturma aşamasında ise hüküm verilmeden, mağdurun zararının giderilmesi sonucu cezaya ½ oranına indirim yapılır. Zararın giderilmesi için iadenin para ya da eşya ise aynen iadesinin gerçekleşmesi gerekir. Fail dışında; suça yardım, yataklık ya da azmettiren kişiye de etkin pişmanlık indirimi uygulanabilir.
Dolandırıcılık ve Özel Belgede Sahtecilik Suçu
Özel belgede sahtecilik koşullarının oluşması için; özel evrak ve resmi belge niteliğine sahip olması gerekir. Evrak ve resmi belgede sahtecilik suçu ayrı olarak nitelendirilir. Evrakta sahtecilik; basit ya da nitelikli dolandırıcılık unsurlarıyla birlikte işlenir. Resmi evrakta yapılan sahtecilik ise nitelikli dolandırıcılık ile işlenir. Bu tür suçlar dolandırıcılık suçlarıyla birlikte işlenirse, ceza ayrı olarak verilir.
Dolandırıcılık Suçlarının HAGB, Cezanın Ertelenmesi ve Adli Para Cezasına Çevrilmesi
Basit dolandırıcılık suçlarında yer alan hapis cezası bazen adli para cezasına çevrilebilir. HAGB kararı da basit dolandırıcılık suçlarında kişinin daha önce işlediği bir suç olmaması hâlinde, kişinin yaşamında kısıtlama yaratmayacak bir cezadır. Sabıka kaydına geçmemektedir. Cezanın ertelenmesi kararı ile dolandırıcılık suçundan yargılanan kişi infazını cezaevinde şartlı olarak geçirmez. Bu şartlılık durumu ise denetim süresindeki iyi hâline bağlıdır.
Basit Dolandırıcılık ve Zincirleme Suç
Basit dolandırıcılık suçlarında tek suç kapsamında, birden fazla dolandırıcılık eylemini, kişiyi kandırma amaçlı yapması hâlinde zincirleme suç hükümleri oluşur. Bu durumda cezada zincirleme suç oluştuğu için TCK 43/1 maddesine göre artırılır.
Sahte Çek ve Nitelikli Dolandırıcılık
Bu suç türü TCK 158/1-f maddesinde düzenlenmiş suç kapsamında nitelikli dolandırıcılık suçu sayılır. Bilişim sisteminde banka kurumları araç olarak kullanılmış, sahte çek düzenlenmiş ise basit dolandırıcılık değil, nitelikli dolandırıcılık olarak sayılır.
Şirkette İki İmza Olması Gereken Çekin Tek İmza ile Düzenlenmesi
Bir şirket, imza yetkisi olan birden fazla ortak ile kurulabilir. Şirket üzerinden yapılan ödeme araçları olarak kambiyo senetleri ya da çekleri tüm yetkililerin imzalaması gerekir. Aksi hâlde çek üzerinde men yasağı olabilir ya da banka tarafından tahsil edilmez. Bu durumda imza yetkisini tek taraflı kullanmak ve aldatarak kişiyi kandırmak nitelikli dolandırıcılık suçudur.
Dolandırıcılık Suçunun Diğer Fiillerle Değerlendirilmesi
Bir suçun dolandırıcılık kapsamında olup olmaması adına öncelikle dosyanın diğer fiillerle incelenmesi gerekir. Mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, hırsızlık, yağma suçu gibi suçlar bu icrai hareketler ile belirlenir. İcrai hareketin aldatma, yalan ya da hile amaçlı olup olmadığı tespit edilmelidir.
Yazar : Anıl Can Soysüren
