Ceza hukuku kapsamında görülen davalarda, Cumhuriyet savcılarının hazırlamış olduğu iddianamedeki suç vasfı, davanın görülmesi esnasında değişebilir. Buna ilave olarak, sanığa istenen cezadan daha ağır bir cezanın verilmesi ya da verilecek cezaya ilave olarak bazı güvenlik tedbirlerinin uygulanması gereği de ortaya çıkabilir. Bu durumda yargılanan sanığa, yeni oluşan durumdan dolayı normal savunma hakkına ilave olarak savunma hakkı verilir ve buna ceza hukukunda ek savunma hakkı denmektedir.
Sanığa ceza hukukunda ek savunma hakkı verilmesinde en önemli husus, söz konusu durum değişikliklerinin yargılanma esnasında ortaya çıkmış olmasıdır. Mahkemeler, bu durum değişikliklerinde sanığa ek savunma hakkı vermeden mahkûmiyet kararı veremezler. Sanığa ek savunma hakkı tanımadan bir mahkûmiyet verilmiş ve karar istinaf ya da temyiz yoluna götürülmüşse, bu hakkın verilmemesi kararın bozulmasına neden olmaktadır.
Sanığa Ek Savunma Hakkı Verilmesini Gerektiren Durumlar Nelerdir?
Ceza kanununda sanığa ek savunma hakkı verilmesini gerektiren durumlar üç ana başlıkta toplanmıştır.
Bu durumlar, şu şekilde sıralanmaktadır;
- İddianamede savcının belirlediği suçun hukuk açısından vasfının değişmiş olması
- Yargılama safhasında, talep edilen ceza miktarının fazlalaştırılmasını gerektiren, durum ya da durumların ortaya çıkmış olması
- Ortaya çıkan yeni deliller neticesinde, verilecek olan cezaya ilave olarak güvenlik tedbirlerinin uygulanması da gerekiyorsa
Kanuna göre, bu üç durumdan herhangi birinin oluşması halinde mutlaka sanığa ek savunma hakkı verilmesi gerekmektedir. Aksi halde, sanığın savunma hakkı sınırlandırılmış olmakta, bu da kararın bozulmasına neden olmaktadır.
Sanığa Ek Savunma Hakkı Verilmesini Gerektiren Haller ile İlgili Temel İlkeler Nelerdir?
Kanunda sanığa ek savunma hakkı verilmesini gerektiren haller ile ilgili temel ilkeler belirlenmiştir.
Bu ilkeler şu şekilde sıralanmaktadır;
- Sanık duruşmada hazır değilse ek savunma hakkının kullanılması: Söz konusu durumların değiştiği durumda, sanık duruşmada hazır bulunmuyorsa, sanığa duruşmaya katılmadığı takdirde, ek savunma hakkını kaybedeceği resmi yazı ile bildirilmek zorundadır. Sanık hükümlü ya da tutuklu dahil olsa bile, ek savunma hakkını kullanabilmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır. Duruşmada sanığın bulunmayıp avukatının bulunduğu durumlarda ise ek savunma hakkının sanık avukatı tarafından kullanılmasına imkân tanınmalıdır.
- İddianame, mütalaa ve görevsizlik kararında yer alan suç vasfı ve ek savunma hakkı: Bazı durumlarda, savcının iddianamesi kapsamında mahkeme görevsizlik kararı verebilir. Bu durumda sanık söz konusu iddialar ile ilgili savunmasını yapmış ve mahkeme suçun vasfının değişmesine karar vererek görevsizlik kararı vermişse, sanığa ek savunma hakkı verilmez. Çünkü duruşmanın yapılacağı yetkili mahkemede, sanığa yeniden savunma hakkı verilecektir.
- Suç vasfının lehe veya aleyhe değişmesinin önemi: Sanığa ek savunma hakkı verilmesinde, suçun sanığın aleyhine ya da lehine değişmiş olmasının herhangi bir önemi bulunmaz. Suçun vasfı, yargılanmakta olan sanığın lehine olarak değişmesi durumlarında da, mutlaka sanığa ek savunma hakkının verilmesi gerekir.
Aynı suç vasfının daha az cezayı gerektiren halinden ceza mahkumiyeti yani suçun basit halinden dolayı daha az ceza ile yargılanmaya geçilmesi durumunda da sanığa ek savunma hakkı verilmesi gerekmemektedir.
Cezanın Arttırılmasını Gerektiren Hallerde Ek Savunma Hakkı
Suçun vasfı, cezanın artırılması yönünde değişmiş ise her şartta sanığa ek savunma hakkının verilmesi gereklidir.
Bu durumlar kanunda şu şekilde sıralanmaktadır;
- Savcılık iddianamesinde olmamasına karşın, mahkeme işlenen suçu zincirleme suç kapsamında değerlendirip, cezanın artırılmasını düşünürse, sanığa ek savunma hakkı vermek zorundadır.
- Tekerrür eden suçun oluşması ve iddianamede bu konuda talep olmaması durumunda, mahkeme cezanın artırılmasını düşünürse, sanığa ek savunma hakkı vermek zorundadır. Ancak, sanığın adli sicil kaydı kendisine okunmuşsa, bu durumda sanığa ek savunma hakkı verilmesine gerek yoktur.
- İddianamede savcı suçun taksirli olarak işlendiğini iddia etmiş fakat mahkeme suçun bilinçli taksir şeklinde işlendiğine kanat getirmişse, bu durumda da suçun cezası sanığın aleyhine olacak şekilde değişecektir. Mahkeme bu şartlar altında da sanığa ek savunma hakkı vermek zorundadır.
Bu durumların yanı sıra mahkeme iddianamede bulunmamasına rağmen, birden fazla nitelik hal ya da suçun birden fazla kişiye karşı işlendiği kanaatine de varabilir. Bu durumlarda da mahkemenin sanık aleyhine ceza artırımı kanaati oluşacaktır ve sanığa ek savunma hakkı verilmek zorundadır.
Ceza İndirimi Gerektiren Hallerde Ek Savunma Hakkı
Savcının iddianamesinde, işlendiği iddia edilen suçla ilgili sanığa ceza indirimi uygulanmasını talep etmiş fakat mahkemede bu indirim kanaati oluşmamışsa, sanığa ek savunma hakkı verilmek zorundadır. Çünkü bu durum sanığın ceza indiriminden faydalanamamasından dolayı, ceza artırımı olarak kabul edilmektedir. Bu durumda da sanığa ek savunma hakkının verilmesini gerektirir.
Bu durumlar da şu şekilde sıralanmaktadır;
- İddianamede sanığa suça teşebbüs maddesinden ceza verilmesi talep edilmiş fakat mahkeme bu maddeyi uygulamama kanaatine varmış ise sanığa ek savunma hakkı verilmek zorundadır.
- İddianamede sanığa yaş küçüklüğünden dolayı bir maddeden indirim talep edilmiş fakat mahkeme başka bir maddeden daha az indirim uygulama kanaatine varmış ise sanığa ek savunma hakkı verilmek zorundadır.
- İddianamede sanığa suça yardım maddesinden ceza verilmesi talep edilmiş fakat mahkeme bu madde yerine suça iştirak maddesini uygulama kanaatine varmış ise sanığa ek savunma hakkı verilmek zorundadır.
- İddianamede sanığa haksız tahrik maddesinden ceza verilmesi talep edilmiş fakat mahkeme bu maddeyi uygulamama kanaatine varmış ise sanığa ek savunma hakkı verilmek zorundadır.
Bunların yanı sıra, savcı iddianamede sanığın etkin pişmanlıktan yararlanmasını talep etmiş fakat mahkemece bu hükmün uygulanmaması yönünde kanaat oluşmuşsa da, sanığa ek savunma hakkı verilmek zorundadır.
Ceza Muhakemesinde Ek Savunma Yargıtay Kararları Nelerdir?
Ceza muhakemesinde ek savunma hakkı kararları ile ilgili Yargıtay’ın vermiş olduğu kararlar bulunmaktadır.
Bu kararlardan bazıları şu şekilde sıralanmaktadır;
- İddianameyle dava açılmayan bir vakıa için ek savunma hakkı verilmesi
- Suç vasfının değişmemesi ve daha az ceza gerektiren hallerde ek savunma hakkı verilmiş olması
- Aynı eylem nedeniyle ek savunma ve çelişkili beraat ya da mahkûmiyet kararı verilmiş olması
- Suç vasfının lehe değişmesi halinde ek savunma hakkı verilmiş olması
- Suç vasfının aleyhe değişmesi veya ceza artırımı hükümleri nedeniyle ek savunma hakkı verilmesi ile ilgili kararlar
- İddianamede yer alan ceza indirimi maddesinin kararda uygulanmaması halinde ek savunma hakkı ile ilgili kararlar
- Sevk maddelerinin iki kez uygulanması halinde ek savunma hakkı verilmesi ile ilgili kararlar
- İddianamede olayın anlatılmasına rağmen sevk maddesinin olmaması halinde ek savunma hakkı ile ilgili kararlar
- Ek savunma hakkı verilmeden tekerrür hükümlerinin uygulanması halinde ek savunma hakkı ile ilgili kararlar
- Adli sicil kaydının okunması ve ek savunma verilmeden tekerrür hükümlerinin uygulanması
- Mağdurun yaş küçüklüğü sanığa ek savunma hakkı verilmeden ceza artırımı
- İddianamede konut dokunulmazlığını ihlal ve hırsızlık suçuna ayrı ayrı yer verilmemesi
- İddianamede yer almayan fiil ile ilgili ek iddianame düzenlenmesi
Yargıtay sayılan bu nedenler başta olmak üzere, birçok konuda ek savunma hakkının verilmemesi ya da verildikten sonra yanlış verilen kararlardan dolayı, birçok kararın bozulmasına karar vermektedir.
Dilerseniz dolandırıcılık suçu ve cezası yazısına ve tazminat hukuku sayfalarına da göz atabilirsiniz.
Yazar : Anıl Can Soysüren
