Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve en önemli simgesi olan Mustafa Kemal Atatürk, Türk halkının da ortak bir değeridir. Tüm dünyada, ülkelerin kurucu liderlerinin manevi kişilikleri özel kanunlarla koruma altına alınmıştır. Ülkemizde de 5816 sayılı özel bir kanun ile Atatürk aleyhine işlenen suçlar hakkında kanun oluşturulmuştur. Halk arasında bu kanunda geçen suçlar, Atatürk’e hakaret suçu olarak da bilinmektedir.
Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Nelerdir?
5816 sayılı kanun, Atatürk’ün manevi kişiliğine yapılacak her türlü fiili ve sözlü saldırıyı kapsamaktadır. Kanun kapsamında suçlar şu şekilde iki ana bölümde ele alınmaktadır;
- Atatürk’ün hatırasına hakaret etmek,
- Atatürk’ün kabrine ve Atatürk’ü temsil eden eserlere zarar vermek.
Günümüzde Atatürk’e hakaret suçu, özellikle internet üzerinden daha yaygın olarak işlenmektedir.
Atatürk’ün Hatırasına Hakaret Suçu Nedir?
Hakaret yaşayanlara karşı işlenen bir suç olurken bu suç ölmüş kişilerin ancak hatırasına karşı işlenebilmektedir. Atatürk’ün hatırasına yapılan hakaret özel bir kanunla suç haline getirilerek, Cumhuriyet’in kurucu liderinin manevi varlığı ile hatırası korunmak amaçlanmıştır. Atatürk’ün hatırasına hakaret etme suçu iki şekilde oluşmaktadır;
- Atatürk’ün hatırasına hakaret edilmesi: Bu suç, Atatürk’ün hatırasının değersiz hale getirilmesi anlamına gelmektedir. Değersiz hale getirme işlemi, asılsız bir fiil ya da olguyu Atatürk’e atfetmek ile gerçekleşmektedir. Suçun oluşması için, şahsın bu eylemi Atatürk’e hakaret kastı ile yapmış olması gerekmektedir.
- Atatürk’ün hatırasına sövülmesi: Atatürk’ün hatırasına sövülmesi de, manevi hatırasını değersizleştirme maksadı ile yapılmaktadır. Bu eylem sözle (küfretmek veya aşağılamak gibi) ya da fiille (resim ve büstlerine tükürmek gibi) gerçekleşebilmektedir.
Atatürk’ün hatırasına hakaret suçunun oluşması için, aleniyet şartının da gerçekleşmesi gerekmektedir. Burada aleniyet olarak, sadece suçun işlendiği yerde başkalarının olması kastedilmemektedir. Aleniyet şartı suçun duyulması, görülmesi ve algılanması ihtimalinin olması ile gerçekleşmektedir.
Atatürk’e Hakaret Suçunun Cezası Nedir?
Kanunda Atatürk’e hakaret suçu: Manevi hatırasına aleni olarak hakaret eden ya da söven kişilere bir yıldan üç yıla kadar, hapis cezası verilir şeklinde belirtilmiştir. Söz konusu suç, internet ya da sosyal medya üzerinden işlendiğinde de aleniyet şartını oluşturduğu için, aynı şekilde cezalandırılmaktadır. Bu suçun sanal ortamda işlenmesi ise cezanın arttırılması gerekliliği olarak değerlendirilmemiştir.
Atatürk’ün Heykel, Büst ve Abideleri ile Kabrine Zarar Verme Suçu Nedir?
Atatürk’ün kabrine ve Atatürk’ü temsil eden eserlere (büst, abide ve heykel gibi) zarar vermek suçu, kanunda 4 ayrı fiil olarak ele alınmıştır.
Bunlar şu şekilde sıralanmaktadır;
- Tahrip etmek: Atatürk’ü temsil eden eserler ile kabrine, zarar verecek şekilde saldırmak.
- Kırmak: Atatürk’ü temsil eden eserler ile kabrinin parçalanması ya da belirli parçalarının kırılarak gövdesinden ayrılması (Atatürk heykelinin kolunun kırılması gibi).
- Bozmak: Atatürk’ü temsil eden eserler ile kabrinin kullanım amacına uygunsuz hale getirilmesi.
- Kirletmek: Atatürk’ü temsil eden eserler ile kabrinin üzerini boyamak, çizmek, afiş yapıştırmak veya resim yapmak gibi.
Söz konusu eylemlerin bilerek ve hakaret kastı ile yapılmış olması ve yapılan işlemin diğer kişiler tarafından değersizleştirme olarak algılanması gerekmektedir.
Atatürk’ün Heykel, Büst ve Abideleri ile Kabrine Zarar Verme Suçunun Cezası Nedir?
Kanun, Atatürk’ün heykel, büst ve abideleri ile kabrine zarar verme suçunun cezasını bir yıldan beş yıla kadar, ağır hapis cezası verilir şeklinde belirtilmiştir.
Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlarda Cezayı Arttıran Haller Nelerdir?
5816 sayılı özel bir kanun ile yürürlüğe giren Atatürk aleyhine işlenen suçlar hakkında kanun, söz konusu eylemler için hangi durumlarda cezaların arttırılacağını da belirlemiştir. Kanunda bu suçların; iki ya da daha çok kişi tarafından, umuma açık veya umumi yerlerde ve basın yolu ile işlendiğinde, cezaların yarı oranında arttırılacağına hükmetmektedir.
Kanun, söz konusu suçların zor kullanılarak işlendiğinde ya da suçun işlenmesine teşebbüs edilmesi halinde ise cezaların bir misli oranında arttırılacağına hükmetmiştir. Kanunda ayrıca, bu suçların zincirleme suç olarak gerçekleştiğinde ise cezaların 1/4 ile 3/4 arasındaki oranlarda arttırılacağına da hükmedilmektedir. Burada zincirleme suçtan kasıta örnek olarak, Atatürk’e hakaret edildikten sonra büstüne zarar verilmesi gösterilebilir.
Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlarda Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, Adli Para Cezası ve Erteleme
Atatürk aleyhine işlenen suçlarda, verilen ceza bir yıl veya daha az bir süre olursa, söz konusu cezanın adli para cezasına çevrilmesi mümkün olmaktadır. Aynı kapsamda iki yıl ve altında verilen cezalarda da hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir. Hâkim iki yıl ve altında verilen cezalarda, cezanın ertelenmesine de karar verebilir.
Atatürk Aleyhine İşlenen Suçların Şikâyet Süresi ve Zamanaşımı Nedir?
Kanunda, Atatürk aleyhine işlenen şikâyet şartı olan suçlar kapsamına alınmamıştır. Bu nedenle de savcılık, şikâyetin yapılmasını beklemeden resen soruşturma yapmak zorundadır. Söz konusu suçların şikâyet şartı olmadığı için, şikâyet için belirlenmiş bir süre de bulunmamaktadır. Bu kapsamda suçla ilgili şikâyet yapılmışsa ve şikâyeti yapan kişi şikayetinden vazgeçmişse dahi, ceza davasının düşmesi söz konusu olmamaktadır. Atatürk aleyhine işlenen suçlarda dava zamanaşımı süresi ise sekiz yıl olarak belirlenmiştir. Bu süre zarfında, söz konusu suçların yargılanması mümkün olmaktadır.
Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlarda Hangi Mahkeme Görevlidir?
Asliye ceza hukuku mahkemeleri, Atatürk aleyhine işlenen suçların yargılanması ile görevlendirilmiştir. Ayrıca bu suçlar uzlaştırma kapsamına da alınmamıştır.
Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru yazımıza da göz atabilirsiniz.
Yazar : Anıl Can Soysüren
