Yargı sürecinin en önemli basamaklarından olan Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru hakkı, iyi bilinmediği için, birçok kişi bu hakkı kullanamamakta. Oysa söz konusu başvuru ile yargı sürecinde elde edilemeyen hakları elde etmek mümkün olabiliyor. Birçok kişi ise, gerekli prosedürü tam olarak bilmediğinden Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru hakkını yanlış kullanıyor ve başvuru görüşülmeden reddediliyor.
Anayasa Mahkemesi’ne Hangi Durumlarda Başvurulur?
Avrupa insan hakları sözleşmesi ve anayasamızda, temel hak ve özgürlükler belirtilmiştir. Bu hak ve özgürlüklerden sadece birinin bile ihlal edilmesi, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı doğurmaktadır.
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilmek için mutlaka bir hakkın ihlal edilmesi gerekmektedir. İhlal edildiği ileri sürülen hak ya da özgürlüğün, hem anayasamızda hem de Avrupa insan hakları sözleşmesinin ek protokolünde sayılan hak ve özgürlüklerin arasında yer alması gerekmektedir. Bazı haklar anayasamızda korunma altına alınırken, söz konusu sözleşmede bulunmamaktadır. Bu durumda bireysel başvuru mümkün değildir.
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilmek için ikinci şart ise, olağan yargı yollarının tüketilmiş olmasıdır. Buradan anlaşılacağı gibi Anayasa Mahkemesi son nokta olduğundan, bireysel başvurunun Anayasa Mahkemesi aşamasına kadar olan tüm yargı aşamaları tüketilerek yapılması gerekmektedir.
Sonuç olarak gerekli itiraz ve temyiz süreçlerinden sonra, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabileceği anlaşılmaktadır.
Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkı Ne Zaman Tanındı?
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı tanınmasının ana amacını, Avrupa insan hakları mahkemesine açılan ihlal davalarının azaltılmasını oluşturmaktadır. 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halk oylaması sonucunda, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı tanıyan kanun değişikliği de halk tarafından onaylanmıştır. Onaylanan kanun, bireysel başvuruların 23 Eylül 2012 tarihi ile yürürlüğe gireceğini belirtmiş ve bu tarihten itibaren de bireysel başvuruların alınmasına başlanmıştır.
Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kaç Sayfa Olmalı?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru formunun standart bir sayfa adedi bulunmamaktadır. Önemli olan formun detaylı olarak doldurulması ve gereken belgelerin eklenmiş olmasıdır. Ayrıca, Anayasa Mahkemesi’nden talep edilen hususun da belirtilmiş olması gerekmektedir. Aksi halde belirtilmeyen tazminat talepleri, mahkeme tarafından göz önüne alınmamaktadır.
Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Harcı Nereye Yatırılır?
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılmasından önce, başvuru harcının yatırılması gerekmektedir. Söz konusu harcın miktarı, her yıl belirlenerek resmi gazetede yayımlanmaktadır. Başvuru harcı istenirse maliyenin veznelerine yatırılabilmektedir. Bu durumda, harcın yatırıldığına dair alınan belgenin de, başvuru formuna eklenmesi gerekir. Başvuru harcı istenirse, Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapılırken, başvuru esnasında da yatırılabilmektedir.
Anayasa Mahkemesi Kabul Edilemezlik Kararı Ne Demektir?
Anayasa Mahkemesi, bazı bireysel başvurularda kabul edilmezlik kararı vermektedir. Bunların sebebini ise; başvurunun temel haklara ihlal kaynaklı olmaması, iddiaların temelsiz olması, kanun yollarının tüketilmemiş olması ve zorlanmış bir şikâyet olması oluşturmaktadır.
Bireysel Başvuru Kapsamındaki Haklar Nelerdir?
Anayasa Mahkemesine temel hak ve özgürlükler konusunda bireysel başvurular yapılmaktadır.
Bunlar kanunda şu şekilde sıralanmaktadır;
- Yaşam hakkının ihlali nedeniyle.
- İşkence yasağının ihlali nedeniyle.
- Kölelik ve zorla çalıştırma yasağının ihlali nedeniyle.
- Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının ihlali nedeniyle.
- Adil yargılanma hakkının ihlali nedeniyle.
- Suç ve cezaların kanuniliği ilkesinin ihlali nedeniyle.
- Özel yaşam, aile yaşamı, konut ve haberleşme hakkının ihlali nedeniyle.
- Düşünce ve ifade özgürlüğü hakkının ihlali nedeniyle.
- Din ve vicdan özgürlüğünün ihlali nedeniyle.
- Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevinin ihlali nedeniyle.
- Serbest seçim hakkının ihlali nedeniyle.
- Temel hak ve hürriyetlerin korunmasının ihlali nedeniyle.
- Eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağının ihlali nedeniyle.
Hak ihlalinden dolayı anayasa bireysel başvuru hakkını kullanacak kişiler, söz konusu hakların alt başlıklarını ve neleri muhteva ettiğini de araştırmalıdır. Hak ihlallerin büyük bir kısmı, maddelerin alt başlıklarının konusu içine girmektedir.
Türkiye’de Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Yolunun Konusu Nelerdir?
Türkiye’de Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru yolunun konusu temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesidir. Bu ihlallerin ise kamu gücü tarafından işlem ya da ihmal olarak gerçekleşmesidir. Anayasa Mahkemesi’ne yapılacak bireysel başvuru hakkı gerçek kişiler için tanınmıştır. Bu nedenle tüzel kişiler tarafından bu hak kullanılamamaktadır.
Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Süresi Nedir?
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurunun yapılmasında aranan tüm yargı yollarının tüketilmesi ile başvuru süresi birbiriyle ilişkili olmaktadır. Kanunda AYM bireysel başvuru süresi 30 gün olarak belirlenmiştir. Bu süre ise, en son yargı yolunun tüketildiği anda başlamaktadır. Örneğin en son olağan kanun yolu Yargıtay ise ve Yargıtay verilen kararı onamış ise, onama kararının tebliğinden itibaren 30 günlük süre başlamaktadır.
Söz konusu 30 günlük başvuru süreci esnasında, geçerli ve zorunlu bir sebepten dolayı (ağır hastalık gibi) başvuru yapamayanlar için, kanunda ek süre belirlenmiştir. Başvuran kişi mücbir sebebin ortadan kalkması ile birlikte 15 gün içinde AYM bireysel başvuru hakkını kullanabilir. Başvuru süresi, başvuru formunun teslimi ile başlamaktadır, bu başvuru mahkeme kalemine yapılabildiği gibi yurt dışındaki temsilciliklere de yapılabilmektedir.
Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Formunda Neler Bulunur?
Anayasa Mahkemesi’ne yapılan bireysel başvurularda, anayasa bireysel başvuru formunun uygun şekilde doldurulması gerekmektedir.
Başvuru formu doldurulurken şu hususlara dikkat edilmelidir;
- Kişisel bilgiler ile iletişim bilgileri eksiksiz doldurulmalıdır.
- Başvuruya kadar tüketilmiş olan olağan yargı süreçleri tam olarak ve detayları ile açıklanmalıdır.
- Başvurunun anayasa ve Avrupa insan hakları sözleşmesindeki hangi hak ve özgürlüklerin ihlal edildiği, madde madde belirtilmelidir.
- Başvuru formuna ek olarak, nüfus cüzdan fotokopisi ve elde edilen delillere ait belgelerin mutlaka konulması gerekir.
Başvuru formunda bulunan hususlar şunlardır;
- Başvuru yapanın adı ve soyadı, vatandaşlık numarası, doğum tarihi ve yeri, uyruğu, cinsiyeti, mesleği ve adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
- Başvuru yapan tüzel kişi ise unvanı, adresi ve tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin kimlik bilgileri, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
- Kamu gücünün ihlale neden olduğu iddia edilen işlem, eylem ya da ihmaline dair olayların tarih sırasına göre özeti.
- Başvuru yapılan temel hakların hangisinin ihlal edildiği ve ihlalle ilgili deliller.
- Başvuru yapanın güncel ve kişisel bir temel hakkının doğrudan zedelendiği iddiasının dayanakları.
- Başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamalar.
- Olağan kanun yollarının ne zaman tüketildiği ya da ihlalin gerçekleştiği tarih.
- Mücbir sebeple başvuru zamanında yapılmamışsa, bu sebebin belgeleri.
- Başvuru yapanın talepleri.
- Başvuru yapanın Anayasa Mahkemesi önünde devam eden bir başka başvurusu varsa numarası.
- Başvuru yapanın varsa avukatının ya da kanuni temsilcisinin imzaları.
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru formunun sonuç kısmına, Anayasa Mahkemesi’nden talep edilen hususlar mutlaka belirtilmelidir. Bunlar, yapılan ihlallerin sonucunda oluşan zararların tazmini için bir tazminat miktarının belirtilmesi ya da yeniden yargılanmanın yapılması talebi gibi hususlar olabilir.
Dilerseniz tüketici hukuku ve ceza hukuku sayfalarına da göz atabilirsiniz.
Yazar : Anıl Can Soysüren
