Aile toplumun en önemli parçasıdır ve aile bütünlüğünün korunması, aile bireylerinin olduğu kadar devletin de asli görevlerindendir. Bu maksatla, konunun özelliğinden dolayı, aile hukuku ile ilgili konuların genel mahkemelerin kapsamından ayrı değerlendirilmesine karar verilmiştir.
Aile mahkemeleri, 2003 yılında kurulan ve direk olarak aileleri ilgilendiren özel bir mahkemedir. Aile hukuku kapsamında olan uyuşmazlıkların çözüm yeri olan aile mahkemesi ve görevleri hakkında ise özellikle ailelerin çok fazla bilgisi bulunmuyor.
Aile Mahkemesi Nedir?
4787 sayılı kanunla kurulan aile mahkemeleri, aile hukuku kapsamına giren uyuşmazlıkların çözümü için görev yapmaktadır. Aile mahkemelerinin kuruluş amacı, başta aile olmak üzere çocuklar ile engellilerin korunması için etkili ve hızlı önlemlerin alınmasıdır. 4787 sayılı kanunda, her adliyede gerektiği kadar aile mahkemesinin kurulmasına hükmedilmiştir.
Adalet Bakanlığı’nın oluru alındıktan sonra, her ilde ve nüfusu 100.000’den fazla olan ilçelerde aile mahkemesinin kurulması gerekmektedir. Aile mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde ise bu kapsamdaki davalara aile mahkemesi sıfat ile asliye hukuk mahkemeleri bakmaktadır.
Aile Mahkemesinin Yetki Alanı Nedir?
Aile mahkemelerinin yetki alanları, bulunduğu il veya ilçelerin mülki sınırlarıdır. Bu nedenle, aynı sınırlar içinde aile mahkemesi bulunuyorsa, asliye hukuk mahkemelerinde aile hukuku ile ilgili dava açılamamaktadır. Bu kapsamda bir dava açılırsa, asliye hukuk mahkemesi görevsizlik kararı vermelidir. İhtiyaç halinde, aynı bölgede birden çok aile mahkemesi kurulabilir. Bu durumda ise numaralandırma yapılır.
Aile Mahkemesinin Diğer Mahkemelerden Farkı Nedir?
Diğer mahkemelerden faklı olarak aile mahkemesi duruşmalarında hâkime yardımcı olması maksadı ile dava konusu ile ilgili uzmanlar da bulunur. Bu uzmanlar bazen psikolog bazen de çocukları ilgilendiren davalarda pedagoglar olabilir.
Devlet aile mahkemesi ile toplumun aile yapısının korunmasını amaçlamaktadır. Bu nedenle de aile mahkemeleri sadece yargılama maksatlı değil, aynı zamanda koruyucu ve önleyici tedbirler koyan bir mekanizmadır.
Aile Mahkemesinde Kimler Görev Alır?
Aile mahkemesinde de diğer mahkemelerde olduğu gibi bir hâkim bulunmaktadır. Diğer mahkeme hakimlerinden farklı olarak, kanunda aile mahkemesi hâkimi olabilecek kişiler için bazı kriterler belirlenmiştir. Aile mahkemesi hâkimi olabilmek için öncelikle, mahkemenin bulunduğu bölgeye atanma hakkı kazanmış olunması gerekiyor. Kriterlerden bir diğeri ise adli yargıda görevli olması gerektiğidir.
Aile mahkemesi hâkimlerinin 30 yaşını doldurmuş evli ve çocuk sahibi olmaları da gerekiyor. Bu göreve atanacak hâkimlerin tercih sebepleri arasında, aile hukuku ile ilgili alanda lisansüstü eğitimlerini tamamlamış olmaları da bulunuyor. Aile mahkemesinin bulunmadığı yerlerde, bu davalara bakmakla görevlendirilen asliye hukuk mahkemesi hâkimlerinde ise söz konusu kriterler aranmamaktadır.
Aile mahkemelerinde, hâkimlerin yanı sıra bazı uzmanlar da görev yapmaktadır. Bu uzmanlar kanunda sosyal çalışmacılar, pedagoglar ve psikologlar olarak sıralanmaktadır. Bu uzmanların görevi ise tarafların uyuşmazlıkları ile ilgili araştırma ve inceleme yaparak, mahkemeye elde edilen sonuçların sunulmasıdır.
Bu uzmanlar gerektiğinde duruşmalarda da bulundurularak, görüşlerini açıklayabilir ya da hâkimin verdiği diğer görevleri icra edebilirler. Adalet bakanlığınca görevlendirilen bu uzmanlar için de 30 yaşını doldurmuş evli ve çocuk sahibi olmaları ile aile sorunları ile ilgili alanda lisansüstü eğitimlerini tamamlamış olmaları tercih sebebi olmaktadır. Görevlendirilen uzmanlar, aynı zamanda mahkemenin almış olduğu kararların uygulanmasının takibinde de hizmet verirler.
Aile Mahkemesinin Görevleri Nelerdir?
Özel bir mahkeme olan aile mahkemesi ve görevleri ile ilgili çok sayıda soru sorulmaktadır. Bu kapsamda, aile mahkemelerinin görevleri şu şekilde sıralanmaktadır;
- Şiddet mağduru olmuş ya da şiddet görme tehlikesi mevcut olan aile bireylerinin (kadınlar ve çocuklar gibi), şiddet görmelerini engellemek için gerekli tedbir kararlarının alınması,
- Boşanma davaları,
- Eşlerin hazırladığı boşanma protokolünü uygulama kaynaklı sorunlar ile ilgili davalar,
- Evliliğin iptali veya butlanı davaları,
- Evliliğe izin verilmeme davaları (yaşın küçük olması, kısıtlı olunması ve bekleme müddeti gibi),
- Boşanma kaynaklı açılan manevi ve maddi tazminat davaları,
- Boşanmış olan kadının, eski eşinin soyadını kullanması için izin verilmesi davası,
- Boşanmış kadının iddet süresinin (bekleme süresi) kaldırılması davaları,
- Nafakalar ile ilgili davalar,
- Çocuklarla ilgili velayet verilmesi ve velayetin değişmesi davaları,
- Boşanma kaynaklı mal paylaşım davaları,
- Aile konutu ile ilgili şerh konulması ve konulmuş şerhin kaldırılması davaları,
- Aile mallarının korunması ve aile soyadlarının değiştirilmesi davaları,
- Babalık ve soy bağı ile ilgili davalar (itiraz, iptal ve ret gibi),
- Evlat edinme ile ilgili davalar,
- Kayyımla ilgili vesayet davaları.
- Aile mahkemeleri, nişanın bozulmasından kaynaklanan tazminat davalarına da bakmakla görevlidir. Ayrıca mahkeme terk ihtarının gönderilmesini de icra etmektedir.
Aile Mahkemelerinin Yetişkinler Hakkında Verebileceği Diğer Kararlar Nelerdir?
4787 sayılı kanunun altıncı maddesinde aile mahkemelerinin yetişkinler için verebileceği kararlar da bulunmaktadır. Aile mahkemeleri bu kapsamda, eşleri uyararak yükümlülüklerini yerine getirmelerini isteyebilir ve gerekiyorsa uzlaşmalarına karar verebilir. Ailenin ekonomik seviyesinin korunması için gerekli tedbirlerin alınmasına karar verebilir. Ayrıca gerekli durumlarda; aile bireylerinin huzur evi gibi kurumlara yerleştirilmesine ya da mesleki eğitim kurumlarına verilmesine de karar verebilir.
Aile Mahkemelerinin Küçük Çocuklar Hakkında Verebileceği Diğer Kararlar Nelerdir?
4787 sayılı kanunun altıncı maddesinde aile mahkemelerinin küçük çocuklar için verebileceği kararlar da bulunmaktadır. Bunların başında, çocukların bakımı ve gözetimi maksadı ile nafaka düzenlemesi gelmektedir.
Korunmaya muhtaç ya da ailesi tarafından terk edilmiş çocukların, aileden alınıp sağlık kuruluşlarına veya seçilen bir ailenin yanına verilmesine de mahkeme karar verebilir. Aile mahkemesi ayrıca, çocuğun hakkı olan malların korunması ve yönetilmesi için de gerekli kararları verebilmektedir. Aile mahkemesi hâkimi, çocukların kanunda belirtilen özelliklere sahip iş yerlerine veya iş sahibinin yanına yerleştirilmesine de karar verebilir.
Aile Mahkemesi Kararlarına İtiraz Edilebilir mi?
Özellikle eşlerin çekişmeli olduğu hususlarda verilen kararlar için itiraz hakkı bulunmaktadır. Bu itiraz, kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde bölge adliye mahkemesine gönderilmesi için, aile mahkemesine yazılı olarak yapılmalıdır. Ayrıca, aile mahkemesinin bazı kararları için, temyiz yolu da açık bulunmaktadır.
Mirasta Zümre Sistemi yazımıza da göz atabilirsiniz.
Yazar : Anıl Can Soysüren
